Konplizitatea eta partaidetza lantzen dituzte Emagin elkarteak ematen dituen ikastaroetan, jaien baitan salatzen diren eraso sexistak ahaztu gabe eta hauei aurre egiteko tresnak landuz, atmosfera baikorrago batean zentratu nahi baitute festen eta generoaren gaia. Parekidetasuna jaietan ere eman dadin, eredu baztertzaileak eraldatuz.

Gozamenerako, barrerako, dantzarako, elkar ezagutzarako, finean, modu kolektiboan ongi pasatzeko gune bezala ulertzen ditugu jaiak. Desinhibizio une horietan, ordea, dibertimendutik gutxi duten egoeren berri izaten ari gara azkenaldian. Dela sanferminetako masifikazioan, Baionako kaleetan edota herri txiki bateko jaietan, ugariak izan dira eraso sexistak salatu dituzten emakumeak.

Beste norbaiten gozamenerako norberaren espazioa urratzean, jai giroa sufrimendu bilakatzean, hasten gara sumatzen zerbait gaizki doala. Eredua hankamotz dagoela, ez baititu aukera berdinak eskaintzen eta kolektibo bateko partaideak, kasu gehientsuenetan emakumeak, posizio ahulago batean kokatzen dituelako.

Egoera horri aurre egiteko lan egiten duten elkarteetako bat da Emagin ikerkuntza eta dokumentazio zentro feminista. Bertako kide diren Miren G. Arakistain eta Idoia Trenorrekin elkartu gara Donostiako Aste Nagusia hastear denean askok pentsatu baino erro sakonagoak dituen arazo bati buruz hausnartzeko asmoz. Hain zuzen, diagnosi eta eraldaketa integral bat bultzatu nahian, jaiak eta generoa modu globalean lantzen dituzte, besteak beste, herriz herri egiten dituzten tailerretan.

Ikusten ez den indarkeria

Azkenaldian emandako eraso sexisten salaketen harira, egoeraren irakurketa itxi bat egitea konplikatua dela uste dute. «Guretzat zaila da baieztatzea eraso gehiago dauden edo erasoak gehiago salatzen diren, azken finean gutxi edo puntualki ikertu den arloa delako. Zerekin konparatuta esan dezakegu eraso sexista gehiago daudela? Iruditzen zaigu, gainera, egun eraso gehiago ematen direla esateko edota antzeko bestelako baieztapenak egiteko faktore asko hartu behar direla kontuan. Akaso eraso motak aldatu dira, genero rolak aldatu diren heinean eta aldaketa horiek denak ikertu beharko genituzke, faktore oro kontuan hartuz», azaldu du Trenorrek.

Ostera, uste du gizartearen pertzepzioan zerbait aldatzen hasi dela. «Egia da, esatera ausartuko nintzateke, sozialki kontzientzia handiagoa dagoela erasoei dagokionez. Gero sartu beharko ginateke zer eraso mota ikusten diren eta batez ere zeintzuk bisibilizatzen diren komunikabideetan», aipatu du maiz halako gertakariez egiten den erabilera «morbosoa» salatuz. «Uste dugu, oro har, gizartea bera badagoela askoz kontzientziatuago, itxuraz behintzat, ikusgarriak diren eraso horiekin. Askotan erabiltzen da icebergaren metafora. Icebergaren tamaina oso handia da, baina ur azalean soilik punta ikusten dugu. Horixe bera gertatzen da indarkeria sexistarekin ere. Baina, hala ere, ez da sinplea ulertzea indarkeria sexistaren makineria bere orokortasunean. Horregatik, gero kontraesan nabariak sortzen dira gai honekin», gaineratu du Arakistainek.

Icebergaren puntaren metafora erabiltzen dute muturrera edo denoi ezagunak zaizkigun erasoen inguruan hitz egiteko garaian. Horren atzean, ordea, aztertu beharreko hamaika faktore daudela azpimarratu dute, horietako asko kontziente izan gabe gure egunerokotasunean erabat errotuta daudenak. «Gure genero sisteman hain agerikoa ez den indarkeria mota bat bat ere badago, indarkeria sinboliko gisa funtzionatzen duena; sinesmenen, mitoen, ohituren, estereotipoen eta abarren bitartez heltzen zaigun indarkeria da. Horrekin batera, badago indarkeria estrukturala deitzen dioguna ere, gizarte antolaketari dagokiona. Hau da, indarkeria bera egiturazkoa da eta makinaria oso bat du martxan», azaldu du.

Horren kontziente izatea joera sexista horiek desagerrarazteko ezinbesteko baldintza dela uste dute. «Guretzako garrantzitsuena indarkeriaren gaiari heltzerako garaian makineria oso horri erreparatzea izaten da eta ulertzea horrek berak legitimatzen duela beste indarkeria hori guztia. Jaietan gure gizartean dauden botere harremanak erreproduzitzen direla (sinboloak, ohiturak, jarrerak …) eta gainera oso modu kondentsatuan. Ematen du jaia salbuespena dela eta dena libre den espazioa dela; jaiak oso politak dira, emozio asko partekatzen ditugu eta intentsitate handia dago, baina intentsitate horretan bertan ere erreproduzitzen dira berez gure gizartean dauden bereizkeria egoerak zein indarkeria kasuak. Erroa gizartean bertan dago, indarkeria sinboliko eta indarkeria estruktural horietan. Jaiak ezin ditugu ‘denak balio du’ parentesi moduan ulertu. Eta justuki, jaiak gozamen esparru direlako bihurtu behar ditugu denontzako esparru», zehaztu du.

Hori dela eta, herri edo kolektibo jakin batean dauden harremantzeko moduak aztertzea garrantzitsua dela aipatzen dute, horien araberakoa izango delako jai eredua eta horiek aldatuz etorriko delako kide guztiak errespetatuko dituen eremua. «Indarkeriaz ari garenean kontuan izan beharreko abiapuntua da bizi garen gizartean gizonak eta emakumeak ez gaudela maila berean. Sistema bera da indarkeria tresna bezala erabiltzen duena hori iraunarazteko. Indarkeria azkenean tresna bat da botere harremanak dauden horretan mantentzeko. Bortizkeria mota pila bat daude eta denak dira beharrezkoak icebergaren puntan ikusten duguna sostengatzeko. Gero, jaiei dagokienez, herri batetik bestera ere errealitate soziala dezente aldatzen da», dio Trenorrek.

Plazererako bideak ireki

Indarkeria sexistak jaietan izan duen presentziagatik kezkak eta eginahalak horri erantzutera bideratu direla aitortu duten arren, arreta jarri beharreko beste hainbat alde aipatu dituzte. «Zoritxarrez, kezkatu behar gara indarkeria egoerez, eta horren inguruko lanketak egitea lehentasuna da: gaiaren prebentzioa, indarkeria sexistaren makinaria ulertu eta ulertaraztea, autodefentsa feministaren aldarria, protokoloak eta erasoen gaineko erantzun sozialen antolaketa eta lanketa… erasoen gaia heldu beharrekoa da. Horrez gain, guretzako ezinbestekoa da jaiak eta generoa hizpide ditugunean beste hamaika kontuz ere hitz egitea. Bestela, generoari eta jaiei buruz ari garenean azkenean arriskuei eta mugak jartzeari buruz hitz egiten dugu. Denon plazeraz, gozamenaz eta dibertsioaz aritzea ezinbesteko zaigu», adierazi du Arakistainek.

Horregatik indarkeria sexistari nola helduko zaion aztertzeaz gain, jaiei eta generoari buruz hitz egitean beste hainbat gai ere lantzea proposatu dute. Hala egiten dute herriz herri egiten dituzten tailerretan. «Diagnostiko kolektiboak egiten ditugu eta eremu desberdinetan genero ikuspegitik zer egiten den eta zer egin daitekeen komunean jartzen saiatzen gara, hala nola (barne eta kanpo) komunikazioan, antolakuntza ereduan, parte hartze ereduan, egitarauan eta beste. Errelato partekatu hori egitea garrantzitsua iruditzen zaigu, gauza oso kolektiboa delako eta elkarren artean lasai hausnartzeko espazioak sortu behar direlako. Baditugu diskurtso politikoki zuzenak, baina gero gai askok zailtasunak sortzen dizkigute eta garrantzitsua da horri buruz hausnartzea kolektiboki», azaldu dute.

Besteak beste, erasoen gaia ahaztu gabe gozamenarena ere jorratzea beharrezko ulertzen dute, jaiez ari garen heinean, plazerik gabeko espaziorik ez baita ulertzen. «Ezinbestekoa da ikuspegi inklusibo batetik plazeraren gaia jorratzea: ikuspegi ezberdinetatik jaiak gozatzeko aukerak lantzea, emakumeen partaidetza modu parekide batean bultzatzea, egoteko modu erosoak sortzea eta beste», diote. Baieztapen horren haritik tiraka, partaidetzaren gaia generoaren analisiaren bitartez lantzen dutela azaldu dute; beraz, emakume eta gizonez gain, oro har, genero analisiek ahalbidetzen dute hori beste aldagaiekin artikulatu eta ulertzea (hala nola adina, hizkuntza, jatorria, eta abar…); aniztasun zabala kontuan hartu eta festak eremu inklusiboak izatea da helburua. Guztien ekarpenarekin antolatutakoak eta denentzako izango diren festak, alegia.

Trenorren hitzetan, «ulertu beharra dago jaiak ez direla irla bat, baizik eta gizarte honen barruan dauden espazio bat direla. Ez ditugu salbuespeneko espazio bezala tratatu behar. Aukera moduan balia ditzakegu, guk nahi dugun eredua eraikitzeko eta denon gozamenerako espazioak sortzeko. Eta, gainera, badaude aukera hori baliatzen duten praktika eta egitasmo ugari, benetan interesgarriak. Uste dugu han eta hemen egiten dena ezagutaraztea oso baliagarria dela denontzat».

Harreman sanoak eraiki

Arestian aipatutako erronkei ekiteko helburuarekin jotzen dute Emagin elkarteko atea Euskal Herriko hainbat tokitatik. Gehienetan jai eta kultur ekintzen baitako sare, batzorde edo talde antolatuak izaten dira atea jotzen dutenak, jaien prestaketen baitan ereduaz hausnartzen dutenak.

«Gure esperientziatik ikusten duguna da horrelako tailerrak eskatzen dizkigutenean, gehienetan behintzat, kezka handia daukan jendea izaten dela. Nik uste adibidez diskurtsiboki, komunikazio aldetik eta abar eman direla aurrerapausoak. Beste gai batzuk zailagoak dira lantzen, talde baten baitan ematen diren botere harremanak, adibidez», azaldu dute Emagin elkarteko kideek.

Esate baterako, Arakistainen ustez elkarrekin harremantzeko moduari arreta berezia jarri behar zaio.«Batzuetan emaitzei begira gaude eta ez diogu prozesuari horrenbeste erreparatzen, eta prozesuan bertan ari gara eraikitzen jai sano eta parekideak: gure arteko komunikazio ereduan, zaintzan, dibertsioaren kudeaketan, lan banaketa ereduetan, gatazken kudeaketetan eta beste».

Zentzu horretan, jai eredua birpentsatzeko urratsa ematen dutenen aldetik ausardia puntu bat ere sumatu du Trenorrek. «Parte hartzen dutenek hausnarketa interesgarriak dituzte gaiaren inguruan. Gu saiatzen gara tresnak eta adibideak eskaintzen hori taldean bertan jorratzeko eta elkarrekin pauso berrietan pentsatzeko. Bestalde, alderdi zehatzei erreparatzen badiegu, betiko ereduak nola edo ahala baina funtzionatzen duela-eta, badago aldaketaren aurrean beldur moduko bat ere. Horregatik, gatazkak kudeatzen jakitea ere garrantzitsua da», dio.

Hori dela eta, gakoa murgilduta gauden ereduan dagoela azpimarratu dute. «Eredu horren parte sentitzen zaren momentutik plazererako bide gehiago egongo dira. Jaien parte sentitzeak esan nahi du eroso zaudela, zuretzat espazio seguru bat direla, gozatzen duzula, ondo pasatzen duzula antolatzen eta prozesu guztian hartzen duzula parte. Horregatik da garrantzitsua parte hartze mota desberdinak kontenplatzea eta aniztasun hori bera ahalbidetuko duten ereduak sortzen saiatzea», aipatu du Trenorrek.

Ildo horretan, eredu parte hartzaile bat bultzatzen den unean, parte hartze hori zenbat eta handiagoa izan, norbera eta ingurukoak ere «txip» horretan egongo direla uste du. «Era berean, kanpoko zerbaitek erasotzen bazaitu, babes hori askoz antolatuago egongo da, erantzuteko eta halako jarrerarik ez onartzeko», gaineratu du.

Erronkak abiatu beharreko ertz asko izanik, hala laburbildu du Arakistainek: «Oro har gizarte guztiaren ardura da jaiak denontzako gozamen eta dibertsio esparru izatea. Jaietan murgilduta daudenena, instituzioena, herritar guztiona… denon ardura da eta aktiboki heldu behar zaio gaiari. Gizartean bertan egunerokotasunean landu behar da indarkeria sinboliko eta estruktural hori iraultzeko modua eta horretarako herritar guztion inplikazioa eta konpromisoa ezinbestekoak dira. Jaietan denok gozatzeko, jai parekide eta gizarte parekide baten alde lan egin behar da. Bitartean, horretarako sortzen ditugun gune askeetan gozatuko dugu».