BOGOTA. Kolonbiako Auzitegi Konstituzionalak sexu berekoen ezkontza legeztatu du; aldeko sei boto eta aurkako hiru izan ditu ebazpenak. Aurrerantzean epaileek ezingo diote uko egin sexu bereko pertsonak ezkontzeari. Orain bost hilabete sexu bereko bikoteek adoptatu ahal izatea onartu zuen auzitegi horrek.
Ezkontzen aldeko ekintza bat, iaz. EFE
Argazkia: JAIZKI FONTANEDA / ARGAZKI PRESS
Berdintasun diagnostikoa egin du EGK Euskadiko Gazteriaren Kontseiluak, erakundearen eguneroko jardunean eta gazteen elkartze eta partaidetza sareetan berdintasun plana txertatzeko. Ikerketa bat egin du erakundea osatzen duten gazteen artean. Itsaso Andueza lehendakariak azaldu duenez, «beharrezkoa» zuen horrelako lanketa bat egitea. «Garrantzitsua zen guretzat gazteoi zuzenean eragiten diguten zenbait arlo lantzen ditugun modu berean berdintasuna ere lantzea. Batez ere, gizarteak behar duelako».
Bi zatitan banatu dute diagnostikoa: alde batetik, erakundeko langileen arteko barne analisi bat egin dute, EGKren «kokapena hobetzea» xede duena. Bestetik, kontseilua bera osatzen duten elkarte eta taldeetako hainbat kideekin ikerketa bat egin dute. 16 eta 30 urte arteko 85 gaztek emakumeei eta generoari buruz eta sexu eta afektibitate aniztasunari buruz duten pertzepzioa aztertu dute. «60 bat elkartek osatzen dute EGK, eta askotarikoak dira, bai ideologia aldetik, bai helburu eta jarduera aldetik. Barne analisi bat da, finean; izan ere, elkarte horiek ere erakundearen parte dira», zehaztu du Anduezak.
Nabarmentzekoa da lehen aldiz neurtu dutela lesbiana, gay, transexual eta bisexualen kolektiboaren gaineko ikuspuntua. «Uste dugu zerikusi handia dutela, eta elkarrekin lantzeak baduela zentzurik». Bada, datuek erakutsi dutenez, «ezkutuko homofobia» uste baino handiagoa da. Galdegindako gazteen hamarretik bederatzik uste dute kolektiboarekiko «bereizketa ekintzak» badirela: gazteen %55 bulliyng edota iseken lekuko izan dira, eta %15, eraso fisikoena.
«LGTB kolektiboaren inguruko datu gutxi daude. Guk ikerketa bat proposatu dugu horren gainean, nola landu eta nondik jo erabakitzeko», azaldu du Anduezak. Era berean, kolektibo horren eskubideak bermatuko lituzkeen lege bat onartzeko eskatu dio erakundeak Eusko Legebiltzarrari.
Rolak eta estereotipoak
Galdegindako ia gazte guztiek genero rolak eta estereotipo sexistak oraindik badirela iritzi diote. Horrez gain, hamarretik ia bederatzik uste dute desberdintasunak daudela lan arloan gizonen eta emakumeen artean, eta azken horiek «egoera okerragoan» daudela lanpostu bat aurkitu ahal izateko, enplegua beste erantzukizun mota batzuekin uztartzeko, eta lanean eta bizitza politikoan erantzukizun karguak eskuratu ahal izateko.
Horren harira, emakumeek enpleguan aukera berdintasuna bermatu ahal izateko «ekintza positiboak indartu» egin behar direla uste du erakundeak. «Ekintza positiboak diogunean, esan nahi dugu berdintasuna bermatzen duten neurri guztien balioa nabarmenduko dugula. Berdintasuna denontzat ona dela ikusaraziko dugu, ez bakarrik emakumeentzat, baizik eta guztiontzat», azaldu du Anduezak.
Horretarako, kontzientziazio lana lagungarria bada ere, ez da aski, ikerketak azaldu duenez. Hori dela eta, Anduezak adierazi du proposamen eta neurri zehatzak egingo dizkietela erakunde publikoei: «Kontzientziazioarekin ez da aski. Neurri aktiboak behar dira. Gure ideia da urte amaierarako proposatzea neurri zehatz horiek erakunde publikoei».
Neurriak, halaber, genero indarkeriari aurre egiteko, adibidez. Izan ere, nahiz eta gaur egungo gazteek berdintasunari eta indarkeria matxistari buruzko ezagutzak badituzten, praktikan bestelakoa da egoera, datuek erakusten dutenez. Anduezak gogorarazi du kasu horietan gizartean onartuta dauden diskurtsoak errepikatzeak ez duela esan nahi diskurtso hori barneratuta dagoenik. «Genero indarkeriako kasuetan, deigarriena edo gehien ikusten dena da indarkeriaren erabilera fisikoa. Aldiz, horren azpitik dauden joera eta jarrerak ez dira askorentzat ikusgarriak, eta, ondorioz, ez dira lantzen».
«Espero ziren» emaitzak
Edonola ere, diagnostikoan azaldu diren emaitzak «espero zirela» aitortu du EGK-ko lehendakariak, eta azaldu du horrek erakusten duela «lan asko» dagoela egiteko oraindik ere. Hain zuzen, Anduezak adierazi du EGK-k eta erakundea osatzen duten elkarteek «elkarlanean» landuko dutela gaia. «Eratu genuen urteko plangintza ere aurkeztu genien elkarteei, diagnostikoarekin batera, eta asmoa da lantaldea hilabetean behin-edo deitzea eta elkarrekin antolatzea ekintzak aipatutako erronkei aurre egiteko».
Anduezak adierazi du «garrantzitsua» dela gazteen artean ere berdintasuna lantzea. Izan ere, sarritan haien jarrera «gutxietsi» egiten dela iritzi dio EGK-ko lehendakariak. «’Non daude gazteak?’, galdetzen dute askok sarritan. Gazteok bagaude, eta ari gara hau ere lantzen. Gazte asko ari dira elkarteetan askotariko gaiak lantzen, eta berdintasunarekin ere ari dira. Oso garrantzitsua da ikusaraztea gazteok ere honetan ari garela».
Botika hori ez da segurua, ezta eraginkorra ere». Irmo mintzo da Leonore Tiefer sexologoa, AEB Amerikako Estatu Batuetako New View Campaign egitasmoko burua; sexualitatearen medikalizazioa auzitan jartzea eta bestelako ikuspegi bat zabaltzea du helburu elkarteak, eta, beraz, AEB Amerikako Estatu Batuetan emakumeentzako viagraezizenez ezagututako botikaren aurka ahotsa ozenen altxatu duen erakundeetako bat izan da. Europara ere iritsi da oihartzuna. Eta kezka. «Ez da botika beharrezkoa, andreen arazo sexualak ez direlako pilula baten bidez konpontzeko moduko osasun arazoak», esan du Margarita Lopez Carrillok, Kataluniako Xarxa de Dones per la Salut elkarteko presidenteak. Bat egin du Tieferen diagnostikoarekin: «Abantaila gutxi ditu, eta eragozpen asko; funtsean, depresioaren aurkako botika bat da, egunero hartzekoa, horrek dakarrenarekin».
Addyi izen komertzialaz heldu zen azaroan AEBetako farmazietara, ia hogei urteko bidea egin ostean. Izan ere, farmazia enpresak 1998an hasi ziren emakumeen sexu desioa estimulatuko zuen botika baten bila; hain justu, Pfizer konpainiak Viagra merkaturatu zuenean. Gizonentzako pilularen arrakasta ikusita, andrazkoentzako baliokide baten bila hasi ziren. Konpondu beharreko gaitzari izena ere jarri zioten: emakumeen disfuntzio sexuala. «Baina andreen sexu arazoetarako konponbide farmazeutikoa bilatzen zuten bitartean, disfuntzioaren definizioa zein proposatutako botiken arrakasta irizpideak etengabe aldatu dituzte ikertzaileek, emakumeen gorputzak ez zirelako viagra eredura egokitzen», azaldu du Marta Gonzalez Garcia Oviedoko Unibertsitateko (Espainia) irakasle eta La medicalización del sexo (Sexuaren medikalizazioa) liburuaren egileak.
Izan ere, sexologia medikoak eratutako uste baten gainean abiatu zituzten ikerketak: emakumeen eta gizonen funtzionamendu sexuala berdina zela. Hartara, Viagraren printzipio aktiboa —sildenafil— gizonen erekzioan eragiten zuen hodi-zabaltzailea izaki, andreengan sintoma eta tratamendu antzekoak bilatu zituzten. Eragozpen batekin egin zuten topo: emakumeen eszitazioa neurtzeko zailtasunak. «Erantzun sexuala kuantifikatzea ez zitzaien erraza suertatu: alde esanguratsua zegoen ikertzaileen tresnen bidez neurtutako eszitazioaren eta andreen bizipen subjektiboen artean».
Orduan ohartu ziren ikertzaileak emakumeen sexualitatea ezin zutela soilik ikuspegi fisiologikotik ulertu, eta sexu desioa bera desberdin bizi zutela gizonek eta andreek. Hormona bidezko terapietara egin zuten jauzia: Intrinsa izeneko testosterona partxeak probatzen hasi ziren 2000. urtean. Beste behin, emakumeen desio falta kausa organiko bati egotzi zioten, androgeno faltari, hormona maila normalak zein ziren ebazteko adostasunik ez zegoen arren. Gainera, sintoma kliniko gisara ezarri zituzten beste hainbat gaitzekin nahas zitezkeen arazoak —baita bikotearen barruko edo eguneroko bizitzako gorabeherekin ere—: gogo egoera disforikoa, nekea, libidoa murriztea, hezur masa galtzea…
Entsegu klinikoetan ez zituzten esperotako emaitzak lortu: sei hilabeteko tratamenduaren ondoren, hilean bost sexu harreman asebetegarri lortu zituzten partxeekin, eta lau plazeboarekin —botikaren eraginkortasuna neurtzeko irizpide hori erabiltzeak ere ez ditu kritika gutxi jaso—. Eraginkortasun eskasa eta tratamendu hormonalen arriskua argudio hartuta, Intrinsa atzera bota zuen FDAk, AEBetan botikak baimentzen dituen agentziak. Aldiz, Sendagaien Europako Agentziaren oniritzia jaso zuen 2006an. Porrot egin zuen, ordea: oso gutxi erabili zela eta, merkatutik kendu zuten 2012an.
Eraginkortasun apala
Aurreko hipotesien emaitza antzua antzemanda, teoria berri bati ekin zioten ikertzaileek 2007an: emakumeen sexualitatea «burmuinean» zegoela, eta desio arazoen iturria neurotransmisoreetan zela. Aldi hartan agertu zen flibanserina: depresioaren aurkako botika gisa probatzen ari ziren, eta sexu disfuntzioan eragin txiki bat antzeman zioten. Entsegu klinikoek berretsi egin zuten eraginaren tamaina: hilean sexu harreman asebetegarri bakarraren berri ematen zuten andreek.
Baina eraginkortasuna ez, segurtasuna izan zen FDAren kezka nagusia, 2010ean eta 2013an flibanserina ez baimentzea erabaki zuenean. Izan ere, entseguetan parte hartzen ari ziren andreen %15ek tratamendua utzi zuten, bigarren mailako efektuengatik.
Halere, agentziak iritzia aldatu zuen iazko abuztuan, eta aurretik birritan baztertutako botikari baimena eman zion. Baina zergatik orduan, eta ez aurretik? Galdera beste modu batera egin du Leonore Tieferrek: «Nola heldu da hain urrun burmuinean diharduen botika bat, pentsatuta dagoena andreek egunero hartzeko, nahasmendu aldagarri eta zehaztugabe bat tratatzeko?». Publizitatean aurkitu du erantzuna: «Presio politikorako kanpaina baten ondorio izan zen».
Presio sozialak lagunduta
Sprout konpainiak —botikaren jabeak— 2014an abiatutako Even The Score (Berdin dezagun markagailua) kanpainaz ari da Tiefer. Emakumeen eta gizonen arteko berdintasunaren «mozorroa» erabili zuela azaldu du Marta Gonzalez Garciak: «Iritzi publikoaren aurrean salatu zuen sexu disfuntzio maskulinoa tratatzeko 26 botika zeudela merkatuan, eta femeninorako bat ere ez; hartara, emakumeen desio arazoei behingoz konponbide farmakologiko bat emateko eskatu zion FDAri».
Kanpainak sare sozialetan lortutako babes zabala giltzarri izan zela uste dute eragileek. «Emakume elkarteen zein kongresisten atxikimendua lortu zuen, FDAri buruzko informazio okerra zabalduz; estrategia onartezina izan zen, baina ondo atera zitzaien», gogoratu du Tieferek. «Aktibismo tranpatiaren arriskuez» ohartarazi du Gonzalezek: «Itxura feministako kanpaina sexista batekin presio soziala eginez lortu zuten eraginkortasun eta segurtasun eskaseko botika bat onartzea».
Addyiren onarpen prozesuak irakaspen gazi-gozoa utzi duela uste du Oviedoko Unibertsitateko irakasleak. Batetik, andreen sexualitateari buruzko «ezagutza baliotsua» lortu dela uste du, baina, bestetik, ondorio kezkagarriak antzeman ditu: «Farmazia industriak bizitzako esparru guztietan bere logika inposatzeko daukan gaitasuna erakusten du. Gure bizimoduetan eragin negatiboa du pilula magikoak eta adabaki teknologikoak erabiltzeak bestelako irtenbideak dauzkaten auzietarako: arazoak aztertzeko eta kudeatzeko gaitasuna murrizten digu, eta gizartea anestesiatzen du».
Bat dator Margarita Lopez Carrillo. Gogora ekarri du FDAk berak kezka agertu duela flibanserinaren albo ondorioen inguruan: «Hainbesteko kezka badute, jakin nahi nuke zergatik onartu duten. Egun industriak duen botere latzaren erakusgarri da, eta agentzia erregulatzaileek presioen aurrean duten ahuldadearena».
Kataluniako adituaren ustez, emakumeen osasunaren medikalizazioaren paradigma da Addyi: «Osasuna negozio bihurtu da; 1990eko hamarkadatik ikerketa biomediko eta farmakologikoaren xede nagusia izan da botikak sortzea existitzen ez diren edo bestelako tratamendua duten osasun arazoetarako. Hori da medikalizazioa: beharrezkoa ez den esku hartze medikoa, eta prozesu naturalak eritasun bihurtzea». Alde horretatin, andreak «mauka» direla erantsi du, ugalketa osasun konplexua dutelako. «Etapa guztiak medikalizatu dizkigute: hilekoa, haurdunaldia, erditzea, menopausia… Eta orain sexualitatearen txanda da».
Addyiren puxika, baina, airea galtzen hasi zen merkatura heldu eta berehala. Botika saltzeko baldintza gogorrak jarri zituen FDAk —medikuek zein farmaziek baimen berezi bat behar dute—. Emaitzak agerikoak izan ziren: AEBetan salgai izandako lehen bi asteetan 227 aldiz baino ez zuten errezetatu. «Uste dut osagileak zein hartzaileak zuhur ibili direla, Addyirekin batera alkohola edateko debekuagatik batik batik», azaldu du Tieferek. Berriki, gainera, pilulari eraginkortasun gehiago kentzen dion ikerketa bat azaldu da: sexu harreman asebetegarri bat egozten dio bi hilean behin.
«Porrota» dute ahotan adituek. Zalantzan dute zenbat denbora iraungo duen merkatuan. Europara iritsiko den ere dudan dago. Oraingoz, Valeant konpainiak —Sprouti erosi zion botika, 1.000 milioi dolarren truke— ez dio baimenik eskatu Sendagaien Europako Agentziari. «Ez dut uste halakorik gertatuko denik, AEBetan izandako arrakasta eskasa eta jasotako kritikak ikusita», adierazi du Gonzalezek.
Gaitza «asmakizun»
Baina andreen disfuntzio sexuala existitzen al da? «Inola ere ez. Asmakizun bat da», erantzun du Lopez Carrillok. «Laborategiek sortu zuten kontzeptua, Viagra nola egokitu pentsatzen hasi zirenean: euren ikerketa justifikatuko zuen sindrome bat behar zuten». Ez dator guztiz bat Gonzalez: «Sufrimendua erreala bada, existitzen da. Baina etiketa horren pean zein nahasmendu sar daitekeen eztabaidatu behar da». Izan ere, kontzeptua definitzean farmazia konpainiek erabiltzen duten logika kritikatzen dute biek. Lopez Carrillo: «Haientzat, sexualitatea gorputzaren prozesu bat da, digestioa edo odol zirkulazioa bezala; hortaz, arazorik badago, zerbaitek ez du funtzionatzenorganismoan».
Konpainia horiek mezu «sinplifikatuak» igortzen dituztela gaineratu du Tieferek: «Mitoak sustatzen dituzte; esaterako, sexu desioa eta plazera unibertsalak direla, eta norbaitek halakorik ez badu medikuarengana joan behar duela; edo sexualitatea berezkoa dela». Alde horretatik, normaltasuna birdefinitzearen alde agertu da Lopez Carrillo: «Desio handia, txikia edo erdibidekoa izatea normala da. Bizitzan zehar andreek —gizonek bezalaxe— askotariko garaiak izaten dituzte, biologiarekin, bizipenekin, lanarekin eta abarrekin lotuta; ez dituzte beti desio berdinak. Eta dena da normala. Halere, egia da sarri gure sexu desioa murrizten dela gure bizimoduek edo harremanek ez digutelako pizten».
Berdin gertatzen zaie gizonei; baina pilula urdinak euren sexualitatea bizitzeko modua eraldatu du. «Gure kulturak gizonei esaten die sexu harremanetarako gai izan behar dutela, eta hor aliatu bat izan da Viagra eurentzat», azaldu du Lopez Carrillok. «Funtzionatu du, gizonengan gehien baloratzen dena ahalbidetzen duelako: erekzioa mantentzea».
Harago joan da Gonzalez; sexualitatea ulertzeko modua bera eraldatzea ekarri du botikak: «Gizonen sexu errendimendunormalari buruzko irizpideak aldatu ditu: estandarrak igo ditu. Hortaz, zahartzearen ondorioz errendimendua jaistea —lehen normala zena—, disfuntzio edo patologia gisa hartzen da». Sexu erlazioetako dinamikak ere aldatu dituela erantsi du: «Erlazioak sarketan zentratu ditu».
Hori dela eta, adituok bat datoz: sexualitateari eta sexu arazoei buruzko ikuspegia zabaldu behar da, biomedikalizaziotik aldentzeko. Tiefer: «Gizarte ingurumari zabal baten barruan ulertu behar da, eragina dutelako kulturak, erlijioak, familiak, sexu heziketak, gorputzari buruzko mezuak eta sexismoak». Lopez Carrillo: «Sexu arazoek lotura handiagoa dute pertsona bakoitzaren istorio pertsonal, afektibo eta kulturalarekin, arazo fisikoekin baino. Sen onak esaten digu sexualitatea organo baten funtzioa baino askoz gehiago dela, eta horrekin lotutako gorabeherak ezin direla pilula batekin konpondu».
LGTB komunitatekook ezagutzen al dugu gure historia? Hemen dugu adibide argi bat: Sam Smith […]. Bere azken hanka sartzea hauxe izan da: Oscar saria irabazi ondorengo mintzaldian adieraztea bera dela Oscarra irabazi duen lehen gizon gay agerikoa. […] Baina gauzak okerrera egin zuen. Esan ziotenean Howard Ashamek ere (gizonezko gay-a) Oscarra irabazi zuela, Smithek hau erantzun zuen: «Ezagutu egin beharko nuke; elkartzekotan geratu beharko dugu». Ashman hiesaren ondorioz hil zen, 1991n.
Dustin Lance Black gidoilari estatubatuarrari ere —bai, Oskarra irabazi zuen beste gizonezko gay bat— ez zitzaion Smithen mezua gustatu […]. Blackek gauza garrantzitsu bat nabarmendu zuen: «Gure LGTBQ historia ezagutzea garrantzitsua da. Bidea ireki ziguten gizon eta emakume askoren bizkar gainean gabiltza oinez». Funtsezko gogoeta da: LGTB komunitatekoek zorigaitz eta neke asko jasan zuten guk orain ditugun eskubideak eta askatasunak izan ditzagun. Adibidez, Ashman moduko pertsona batentzat abesti-idazle arrakastatsua eta ageriko gay-a izatea nabarmen zailagoa izan zen garai hartan egun baino, are gehiago hiesaren sasoirik mingarrienean. Haren moduko pertsonek erraztu zizkiguten gauzak gero etorriko ginenoi, Smith barne […].
Harrotasun eguneko gertaerak enpresen festa bihurtu dira, eta politika baztertu egin dute. […]. Iraganeko heroiak gogoratu beharra dauzkagu, bi arrazoirengatik: lehenik, egin dezakegun gutxienekoa delako gure eskubide eta askatasunen alde borrokatu zirenak gogoratzea, eta historiaren bidez goratzea bere garaian jazarriak eta baztertuak izan zirenak; bigarrenik, horrek bultzatzen gaituelako edozein zapalkuntza edo aurreiritzi garaitzeko ohiturarekin jarraitzera, kaltetua dena delakoa izanik ere.[…]
Besteak beste, komunikabideek laguntzen dute generoaren gaineko mezu okerrak zabaltzen (argazkia: Hiruka.eus).
Zer da generoa? Zeinek eraikitzen du?
Feminismoak ekarri zuen oso emankorra izan den bereizketa hori; sexu-genero sistema batean bizi garela diote. Ezaugarri biologikoekin lotzen da sexua. Kontuak horrela, jaiotzen garenean medikuak esaten du, gure gorputzaren ezaugarriak ikusita, arrak edo emeak garen; nahiz eta batzuetan horren argi ez dagoen. Generoa da sexu horrekin lotuta dauden funtzioak eta ezaugarriak; ez dira biologikoak, baizik eta gizarteak aspalditik eraiki duen zerbait. Horren arabera, mutilak indartsuak izango dira, eta bizitza publikoa egokituko zaie; nesken lana, ordea, pribatuagoa izango da.
Neskak eta mutilak berdin hezten ditugu gaur egun familian?
Gurasook eta familiok kontzientzia gutxi daukagu gai horren inguruan. Esaterako, ohikoa izaten da ondokoa entzutea aita-amen ahoetan: “nik berdin tratatzen ditut, ez dut ulertzen alaba eta semea zelan atera zaizkidan horren ezberdinak. Mutila futbolzalea da, eta neska, oso pinpirina, baina nik berdin tratatzen ditut”.
Batzuetan, ez gara gai distantzia apurtxo bat hartu eta ikusteko jaio diren momentutik zein desberdin tratatu ditugun. Oraindik neska gutxi ateratzen da ospitaletik jaio berriak direla, belarrietako zulorik gabe; emakumeei jartzen diegun lehenengo marka da, inor ez dadin nahastu. Erosten dizkiegun arropak, gelaren dekorazioa… beste adibide batzuk dira. Horretaz gain, gizarteak ekoizten dituen produktu gehienek transmititzen dute mezu hori: bi genero ezberdin daudela, eta zakila daukanari bat, eta alua daukanari beste bat dagokiola, alegia.
Zelan jokatzen dugu eskolan?
Eskolari egokitu zaio hezkidetzaren enkargua. Nire ustez, aurrerapauso batzuk eman dira: neska eta mutilak elkarrekin daude geletan, hainbat jarduera egiten dituzte batera. Baina badaude erronka batzuk oraindik. Adibidez, esparruen banaketak oso binarista izaten jarraitzen du: patioak futbol-zelaiak izaten dira batzuetan; mutilek erabiltzen dute zati handiena.
Zeintzuk dira gure zalantzak, zailtasunak eta erronkak?
Batez ere, gure umeak bideetatik ateratzen direnean, kezkatzen gara gurasook; espero ez diren gauzak egiten dituztenean: “ni prest nago dena errespetatzeko, baina semeak esaten badit gonarekin joan nahi duela eskolara…”. Kezka sortzen da orduan; batetik, aita edo ama horrek binarismo horretatik ateratzea gaizki ikusten duelako; eta beste batzuetan, beldur garelako bere jokabidearen aurrean zelan erantzungo duten inguruko pertsonek.
Zelako harrera izatea espero duzue?
Lehenik eta behin konturatu beharko ginateke zelako genero-presioa egiten ari garen gure seme-alabengan, ilobengan, ikasleengan… Eskolan zein etxean, askatasunerako zirrikituak behar dituzte umeek, generoari dagokionez, euren buruak eraiki ahal izateko. Bestalde, hezi behar ditugu haurrak besteak errespeta ditzaten.
[Elkarrizketa hau Kepa Ugarte Martiarenak egin du Uribe Kostako Hiruka.eus webgunerako eta CC-by-sa lizentziari esker argitaratu dugu ARGIAn]
The L World Kaliforniako lagun lesbiana batzuen bizitzari buruzko telesail arrakastatsua ere berak sortua da. Emakume lesbiana edozein emakumek izan ditzakeen eguneroko arazo eta istorioetan irudikatuz haize freskoa ekarri du Trochek ikus-entzunezkoan.
“Identifikatuta senti daitezkeen erreferenteak eman dizkie lesbiana askori”, adierazi du Pau Guillén Zinegoak Bilboko Gaylesbotrans 13. Nazioarteko Zinema eta Arte Eszenikoen Jaialdiko zuzendariak.
Trochek berak Bilbora egindako bisitan azaldu duenez, Go fish filma lagungarria izan zen emakume ugarik euren sexu-joera publiko egiteko. “Neska batek kontatu zidan ama pelikula ikustera eraman zuela, eta ateratzerakoan, lesbiana zela aitortu ziola”.
“Garrantzitsua da konbentzioetatik ihes egiten duten istorioei balioa ematea”
Pelikulez gain, erakusketak eta eztabaidak ere antolatu ditu aurtengo edizioak, gizartera irekitzeko eta ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz.
“Gaur egun familia tradizionalarekiko ezberdinak diren bestelako familiak elkar bizi direla erakustea eta gure gizartea sentsibilizatzea” da helburua, Guillénen arabera. “Garrantzitsua da aniztasunaz mintzo diren eta arau eta konbentzioetatik ihes egiten duten istorioei balioa ematea, zinema hau kariñoz tratatzea eta ezagutzera ematea. Batzuk eta besteak ez garela hain ezberdinak erakutsi nahi du Zinegoak jaialdiak. Azken finean, arrotza zaiguna ezagutzea da hari beldurra galtzeko lehenengo urratsa”.
Te prometo anarquía garaile
Te prometo anarquía mexikar-alemaniarrak irabazi du fikziozko film luzerik onenaren saria. Pelikularen zuzendariak berriz, Julio Hernández Cordón-ek, zuzendari onenaren saria lortu du.
Istorio “lotsagabea eta ausarta” dela nabarmendu dute epaimahaikideek: Miguel eta Johnny lagunak eta maitaleak dira txikitatik, eta dirua irabazteko odola klandestinoki saltzea erabakiko dute.
Irrawady Mon Amour dokumental italiarra eta Tuva Jagell suediarraren eta Claudia Cantero txiletarraren antzezpenak ere saritu ditu jaialdiak, besteak beste. Guztira, 500 bat pelikula aurkeztu dira aurtengo edizioan.
Zer da gorputza?
Michel de Certeauk esan zuen: gorputza bere horretan aurkitzen zaila da. Ez dakigu zehatz non hasten den, non bukatzen. Ahotsa, adibidez, gorputzaren parte da? Eta hitz egiteko manera? Adierazteko era? Gorputza mugitzeko modua ere gorputzaren parte da?
Filosofiak zer erantzun dezake?
Agian, filosofiak ez du pentsatu behar zer den gorputza, zein diren haren mugak. Garrantzitsuagoa da beharbada gorputzak munduan uzten dituen arrastoak zein diren galdetzea. Eta hala uler daiteke genero ikasketek eta mugimendu feministek filosofiaren historiari egindako gaitzespen handienetakoa: gorputzaren arrastoen absentzia erabatekoa dela testuetan.
Ez dago gorputzik, hortaz, testuetan.
Filosofia kanonikoaren historia idatzia izan da hizkuntza ustez neutro batean, zeinean idazten zuen subjektuak ez zuen sexualitatearen markarik uzten. Jacques Derrida hasi zen gorputz sexudunaren markak inskribatzen, filosofia izaera nabarmena zuten testuetan; Platon, Heidegger edo Lacanen psikoanalisiaz hitz egin zuen haietan. Eta ez bakarrik gorputz sexudun propioaren markak, baizik eta halaber gorputz kolonizatu, gorputz juduarenak. Derridak zioen irakurri zituen filosofoez gehien interesatzen zitzaiona beren bizitza sexuala ezagutzea zela; bizitza sexuala modu zabalean ulertuta: sexualitatea, gorputza, eta abar. Hain zuzen, beren testuetan sekula azaleratu ez zena.
Baina, halako batean, hasi ziren gorputzak azaleratzen.
XX. mendeko bigarren erditik aurrera, gorputzaren gaineko hausnarketa izan da feminismoaren eta filosofia garaikidearen ekarpenik handienetakoa. Adibidez, agertu izan da gure gorputzean gurea ez den hori guztia. Gurea ez, bazik eta garai bakoitzeko moralaren edota ideologiaren emaitza dena, garai bakoitzak gorputzari ezarritako biolentzia guztia. Bai eta gorputzak emantzipaziorako erabilitako forma diferenteak ere.
Gorputzak ez baitira bat eta bakarra.
Gaur inoiz baino gehiago dakigu gorputz intimoa dela sistemari beldur gutxien eragiten dion gorputza. Sistema horrek alde batetik sustatzen ditu gorputzaren erakusketarako, espektakulurako modu asko, mediatikoki, pornografikoki; eta beste alde batetik kriminalizatzen ditu kalera ateratzen diren gorputz horiek, espazio publikoa hartzen dutenak aldarrikatzeko politikoki gorputzarekin lotutako gauza asko. Batzuek nahiko lukete gauza horiek espazio intimo edo pribatuan geratzea itxita.
Gorputz intimoaren aurrean, zer?
Gorputz publikoa edo politikoa. Estatu bakoitzak arautzen ditu, modu erabat erlatiboan, zer gorputzek duten, adibidez, elkarrekin ezkontzeko eskubidea, guraso izateko eskubidea, sexua, gorputza bera aldatzeko eskubidea. Desmuntatu beharra zegoen, batez ere pasa den mendeko 60ko hamarkadatik aurrera, gorputza norberaren gauza pribatu bat zelako ideia.
Egin da, noski.
Salaketa hori XX. mendeko idazketa modernoetan irakur daiteke: Antonin Artauden gorputz sozial gaixo eta psikiatrizatua, Samuel Becketten gorputz behartsu eta zatikatuak, Marguerite Durasen gorputz desiradunak, Jean Geneten erotismo homosexuala edo Helene Cixousen idazketa femenino eta gorputz kolonizatua. Evelyn Grosmmanek hitz egin izan du bestelako gorputzak asmatzearen, bestelako eredu sozial eta politikoak bilatzearen beharraz. Eta ez bakarrik esplorazio intimoaren bitartez, gorputz sozialki, sexualki, politikoki ikusezinen esplorazioaren bitartez ere bai.
Gorputzaren aldaketa aipatu duzu. Baina noraino?
Gure garaia izan da nahi dugun gorputza izan dezakegula sinetsaraztetik gertuen egon dena. Norbere gorputzaren autotransformazioarekin: dietak, kirurgia, hormonak eta, batez ere, moda, zentzurik zabalenean. Etengabe proposatzen zaizkigu izan nahi ditugun gorputzak autodiseinatzeko moduak.
Nahi dugun gorputza, posible ote?
Gorputz aldaketaren inguruko eztabaidak bi maila dauzka. Alde batetik, bizimodu neoliberalean, gorputzez aldatzea aukera bat da, beste hainbaten artean: eskaintzen zaigu lanez, herrialdez, bikotekidez aldatzeko aukera, amatasunaren adina edota amatasuna esperimentatzeko moduak aldatzea. Baina beste alde batetik, norberaren gorputzaren aldaketa da generoaren inguruan dagoen borrokarik handienetakoa. Gorputzaren aldeko borroka soberania lortzeko borroka da, zentzu horretan.
Eta gorputza bera borroka eremu.
Gorputzaren ikusgarritasuna da, aldi berean, telebista eta halako industriek esplotatzen duten baliabide ekonomiko inportante bat. Baina baita kolektibo feminista eta antisistema ugarik erabiltzen duten erreminta ere. Azken horiek ez dira publikoki onartuak eta kriminalizatuak dira, beren ekintza askatasuna babestuko duen legediaren faltan. Kasu horietan, gorputza bilakatzen da protestaren sinonimo.
Epailearen eta bere abokatuaren galderak erantzun ditu, baina uko egin dio akusazioaren galderak erantzuteari. Azconak adierazi du “pederastiaren kritika” egin nahi izan zuela, erreakzioa eragingo zuelakoan. “Edukazio eta errespetu guztiarekin, baina prozesu juridikoa bera prozesu performatiboa izan da. Epailea eta prozesua errespetatzen ditut, bainaperformancearen jarraipena izan dira. Fundamentalismo erlijiosoa salatzen duen pieza bat egin dut, eta zer da, bada, 2.000 pertsona eraikinaren atearen aurrean errezatzen aritzea, edota nik deklaratzera joan behar izatea baino fundamentalismo argiagorik?”. Gaineratu duenez, ez du inor iraindu nahi izan, eta ziurtatu du adierazpen askatasuna defenditzen eta bere lana egiten jarraituko duela.
Jorge Morales Abel Azconaren abokatuak azaldu duenez, Iruñeko artzapezpikutza prozesutik kanporatzea eskatu dute, “epaiketan modu desegokian agertzeagatik”. Era berean, ziurtatu du kausa artxibatzeko eskatuko dutela; epaileak hori egin ezean, helegitea aurkeztuko dute. Epaileak bost eguneko epea utzi du helegiteak aurkezteko.
Bestalde, José Núñez Abokatu Kristauen Elkarteko abokatuaren arabera, auzia zabaltzea nahi du elkarteak, eta horretarako froga eta deklarazio gehiago eskatuko dituzte. Ez du argitu zabalpen horrekin Iruñeko Udala auzipetzea eskatuko duten ala ez.
Abel Azcona artista nafarrak Desenterrados bilduma jarri zuen ikusgai Iruñeko “Erorien Monumentuan”, oroimen historikoaren inguruan. Hainbat argazkitan ikus zitekeen Azcona ogi pusketa edo ostiekin “Pederastia” hitza idazten, eta obra hark polemika handia sortu zuen. Hainbat kristau taldek erakusketa bertan behera uzteko eskatu zuten, Iruñeko Udalaren aurrean mobilizazioak egin zituzten eta salaketa jarri zioten.
Afrikako bost lurraldetan sexualitatea askatasunez bizitzeko borrokan dabiltza. Hau erakutsiko duen argazki erakusketa bat izango da ikusgai gaurtik Bilboko kaleetan, hain zuzen ere. Amnesty International Euskadi erakundeak eta Zinegoak jaialdiak antolatu dute erakusketa. Hauek, Bilbao Historiko Elkartearen eta Alde Zaharra, Bilbo Zaharra, San Frantzisko eta Zabalako Merkatarien Elkartearen laguntza ere izan dute.
Erakusketaren inaugurazioarekin hasiko dira Zinegoak Bilboko Gaylesbotrans Nazioarteko Zinemaldiak antolatutako ekintzak. Jarduera horien asmoa da «herritarrak sexu, afektu eta familia aniztasunaren aurrean sentsibilizatzea», bere arduradunek adierazi dutenez.
Erakusketaren izenburua ‘Maitatzea ez da delitua’ da. Formatu handiko 27 irudiz osatuta dago, eta Alde Zaharreko eta San Frantziskoko 27 taberna, jatetxe eta saltokitan egongo dira ikusgai. «Lortu nahi dugun helburua da jendeak bere egunerokotasunean argazkiekin topo egin dezala eta argazkiok hausnarketarako deia izan daitezela; guztiok sexualitatea askatasun osoz bizitzeko dugun eskubidearen inguruko hausnarketa», azaldu du Aimar Rubio Amnesty International erakundeko aniztasun taldeko kideak.
Argazkiak Kenia, Hegoafrika, Kamerun, Zanbia eta Ugandan hartuak dira. Hauen bidez, aurpegia jarri nahi diete euren bizitza arriskuan jarriz, libre maitatzeko eskubidea defendatzeko borrokan dihardutenei. Gainera, omenaldi berezia da, «maitatzea ez dela delitua defendatzeagatik bizitza galdu duten Noxolo Nogwaza eta Jean-Claude Roger Mbedéri».
«Erakusketaren bitartez, errealitate gordinak ekarri nahi ditugu gogora, modu positiboan. Esaterako, homosexualitateak munduko 80 herrialdetan ilegala izaten jarraitzen duela, edo lau eta hamar urte arteko kartzela zigorra ekar dezakeela. Afganistan, Pakistan, Saudi Arabia edo Iranen, besteak beste, heriotza zigorra jasotzeko arriskua dute homosexualek», azaldu du.
