MADRIL. Madrilgo epaile batek ezarritako debekuari izkin egiteko, autobus transfoboko mezua moldatu du Hazte Oir erakunde ultrakatolikoak. Autokarabana bat prestatu du, eta aurreko leloari galdera ikurrak gehitu dizkio: Mutilek zakila dute? Neskek alua dute? Hasierako aurreikuspenen arabera, kanpaina bihar da heltzekoa Iruñera
Erakunde ultra baten autobusa etorriko da Iruñerrira bihar-etzi. Ia ezezaguna zen bus horren probokazioari zilegitasuna eta ikusgarritasuna eman diogu. Albiste on bat dago: agian LGTBI kolektiboak gaindituko dituen transfobiaren kontrako mugimendu bat hasi da gurean.
Beste guztia nahiko kezkagarria izan da: berriz ere zentraltasuna eman diogu eskuin muturrari. Markoa berak egin digu. Eta guk, gailentasun moralez, aurreratuagoak garela erakutsi diegu. Hala ere, eskuin muturraren probokazioak 30 urtera jasotzen ditu emaitzak: begira Alemanian eta Frantzian, adibidez.
Gainera, autobusaren kontrako mugimendu hori estetika soil gelditzen bada: «ez esan gauza transfobikorik gaizki ikusia dagoelako baina… jarraitu gizarte transfobikoaren oinarriak eraldatu gabe». Jai dugu. Zeren autobus hau Iruñetik pasako den egunotan supermerkatuetako 18 langile kaleratuko ditu Caprabo supermerkatu kateak Eroskiren bidez. Agian kaleratutako emakumeetako batek izango du alaba zakildun ala seme bulbadunen bat. Nola erosiko dizkio jantziak eta liburuak? Ze zailtasun izango ditu, haztean lan duin bat topatzeko? Gure asmo digital onek emango diote jaten?
18 emakumeok kaleratu dituzten egunotan, 20 minuturo autobus bat abiatu da Iruñeko Vianako Printzea plazatik Gorraizera. Funtsean. Autobus horrek hiriaren zentro pobretutik —Arrosadiatik eta Alde Zaharretik— emakume hego-amerikarrak eramaten ditu Iruñerriko periferia aberatsera: haurrak elikatzeko, agureak paseatzeko, mugikortasun mugatua duten dirudunen hankarteak garbitzeko. Sarritan, —Brecht parafraseatuz— histeriko jartzen gara kapitalismoaren aldaera histerikoaren aurrean kapitalismoari aurre egin gabe. Alegia, gure kontzientzia garbitzen dugu asumi ezina den bus transfobikoaren aurrean. Baina bestea, larunbatetan 60 minuturo Gorraiza doana ez dugu zalantzan jarri ere egiten.
‘HazteOir.org’-ren autobusa Madril kanpoaldean, geldirik. Fernando Villar, EFE
Astearte gauaz geroztik Madrilgo udalaren aginduz geldiarazita zegoen autobusa ezin izango da Madrilgo kaleetatik igaro baldin eta transexualen aurkako mezuak kentzen ez baditu. Hala ebatzi du Madrilgo Instrukzio auzitegiko 42. aretoko epaileak, argudiatuz ibilgailuaren aldeetan letra larriz irakur daitezkeen mezuak “informatiboak” bainoago “sexu joera desberdineko pertsonen duintasunaren aurkakoak” direla.
Ondorioz, plataformak iragarri du autobuseko mezua aldatu egingo duela ibilgailua dagoen tokitik mugitu eta bere bidaia jarraitu ahal izateko. Horretaz gain, iragarri du salaketak jarriko dituzela azken egunetan euren “adierazpen askatasunaren aurka” egin dutenen aurka, tartean, astearten autobusa geldiarazi zien Madrilgo udalaren kontra. “Espainian debekatuta dago 1+1=2 esatea. Mutikoek zakila dutela esatea biologiaren egitate bat berrestea da”, adierazi du HazteOir plataformako buru Ignacio Arsuagak.
“Mutilek zakila dute, emakumeek bulba dute. Ez zaitzatela engaina. Gizon jaiotzen bazara, gizona zara. Emakumea bazara, hala jarraituko duzu” irakur daiteke autobusaren alboetan. Hazteoir.org antolakunde ultrakatolikoak antolatu du autobusa, Chrysallis adingabe transexualen familia elkarteak abiatutako Badira zakila duten neskak eta bulba duten mutilak kanpainari erantzunez.
Autobus hori bera Hego Euskal Herriko hiriburuetara etortzekoa da datozen asteetan, baina alkateek iragarria dute neurriak hartuko dituztela ibilgailua hirietan sar ez dadin.
Martxoaren 5etik 12ra bitartean igaroko da Hego Euskal Herriko lau hiriburuetatik. Eneko Goiari eskatu diote ez uzteko autobusari Donostian ibiltzen. Asironek, berriz, Iruñean sartzea eragozten saiatuko direla.
adira zakila duten neskak eta bulba duten mutilak” leloarekin abiatu zuen kanpaina bat Chrysallis elkarteak, eta, hari erantzunez, kontrako mezua idatzia duen autobus bat kaleratu du Hazte Oir talde ultrakatolikoak. “Mutilek zakila dute, emakumeek bulba dute. Ez zaitzatela engaina. Gizon jaiotzen bazara, gizona zara. Emakumea bazara, hala jarraituko duzu”.
Haserrea eragin du kanpainak, eta hasiak dira erreakzio politikoak ere. Donostiako Irabaziko bozeramaile Amaia Martinek Eneko Goia alkateari eskatu dio galaraz diezaiola autobusari Gipuzkoako hiriburuan ibiltzea. Gogorarazi du Chrysallisen kanpainaren helburua zela haur transexualen errealitatea gizarteratzea eta nortasun sexualen errespetua sustatzea. Hazte Oir taldearenak, aldiz, “giza eskubideen eta genero indentitateagatik baztertutakoen legearen aurka” egiten du, Martinen esanetan. Goiak erantzun dio Martini ez berak eta ez udalak ez dutela eskumenik horretarako: “Alkatea naiz, baina ez jainkoa”.
Gainera, probokaziotzat jo du autobusa Donostian martxoaren 7an eta 8an egotea, kontuan izanik martxoaren 8a Emakumeen Nazioarteko Eguna dela. Sare Antifaxistak ere eskatu die Eneko Goia, Gorka Urtaran, Joseba Asiron eta Juan Mari Aburto alkateei ez uzteko autobusari zirkulatzen, argudiatuta ez duela aniztasun sexuala errespetatzen. Asironek eta Urtaranek gaur bertan iragarri dute ahalegina egingo dutela Iruñean eta Gasteizen sar ez dadin.
Hazte Oirrena ez da Chrysallisen kanpainak jasan duen lehen erasoa. Iruñean eta Gasteizen, elkartearen afixa batzuei egin zieten eraso. Horrez gain, Facebook sare sozialak kanpainaren irudia zentsuratu zuen.
Chrysallis elkartearen kartela. / Chrysallis elkartea (@ChrysallisEH)
Geroa Bai, EH Bildu, Ahal Dugu eta Ezkerrak aurkeztutako adierazpen instituzionala aho batez onartu du Nafarroako Parlamentuak transexualen eskubideen alde. Hiru puntu zituen eskaerak. Lehenengoan, batik bat, adingabe transexualen eskubideak babestu dituzte, eta bigarrengoan babesa adierazi diote Chrysallis elkarteak haur transexualen errealitatea ezagutarazteko egin duen kanpainari. Azken puntuan konpromisoa adierazi du parlamentuak sexu eta genero aniztasuna errespetatua izan dadin. Bigarren puntuan PP abstenitu egin da.
Chrysallisek hainbat kartel jarri ditu azken egunetan Hego Euskal Herriko hiriburuetan, Badira zakila duten neskak eta bulba duten mutilak leloarekin. Gaur amaitu da kanpaina, hain zuzen.
Euskal jatorria duen pertsona anonimo batek emandako dirua baliatu du Chrysallisek horretarako. Kanpainak oihartzun handia izan du bai kalean baita sare sozialetan ere. Joan den astean hainbat eraso izan ziren kartel horien kontra Iruñean eta Gasteizen. Hasiera batean, Facebookek ere zentsuratu egin zuen kartela. Gero, ordea, gaztelerazko bertsioa baimendu zuen, baina ez euskarazkoa.
Zentsuratu zieten irudia. / @ChrysallisEH
Chrysallis elkartea pozik dago aste honetan abiatu duten kanpaina izaten ari den emaitzarekin. Horregatik, eskerrak eman dizkie zentsuraren aurka elkartasuna agertu dieten guztiei, uste baitute haiei esker berreskuratu dutela kartela erabiltzeko baimena. Facebookek “akatsa” izan dela-eta berriz erabiltzeko baimena eman die. Baina, hori egin eta denbora gutxira, euskarazko kartela zentsuratu die.
Zentsurak zentsura, elkarteak eman dituen datuen arabera Facebooken 120.000 erabiltzailerengana iritsi zen kartela, eta Twitterren gehien aipatutako hamarren artean egon da Hego Euskal Herrian.
Kanpainak haur transexualen egoera ikusaraztea du helburu, ikusmenak ulermena ekarriko duelakoan, hala, adingabe horiei bizi osorako iraun dezaketen traumak eragozteko. Badira zakila duten neskak eta bulba duten mutilak leloarekin abiatu du kanpaina Chrysallis Euskal Herria elkarteak, haur transexualen errealitatea ezagutarazteko asmoz. Besteak beste, afixak jarri dituzte Bilbo, Donostia, Gasteiz eta Iruñeko autobus markesetan, eta han egongo dira hilaren 16ra arte.
Diru laguntza anonimoa
Halako kanpaina batek kostu ekonomiko handia du, eta Chrysallis elkarteak 28.000 euroko laguntza jaso du. New Yorken bizi den euskal jatorriko bat da laguntza eman diena, baina ez dute besterik esan eman duenari buruz. Izan ere, dirua ematearen baldintza zen bere nortasuna ezkutuan mantentzea.
Zentsuratu duten irudia. @ChrysallisEH
“Badira zakila duten neskak eta bulba duten mutilak” leloarekin abiatu du kanpaina Chrysallis Euskal Herria elkarteak, haur transexualen errealitatea ezagutarazteko asmoz. Besteak beste afixak jarri dituzte Bilbo, Donostia, Gasteiz eta Iruñeko autobus markesetan.
Gero heldu izango diren haur transexualen bizitza kalitatea eta zoriontasuna “gizartearen ulermenaren menpe” dago, elkartearen arabera, eta gizartearen ulermena lantzeko asmoz abiatu dute kanpaina.
Elkarteak berak salatu du Facebooken zentsura.
Alain. 85 urte. Birgaitze zentro batean egon da denbora batez, etxean erori ondotik. 85 urterekin, bakarrik bizi da, alokairuan ordaintzen duen etxebizitza batean. Ez familiarik, ez lagunik; astean behin etxera heltzen zaion laguntzailea soilik; baina zangoen gainean altxatu eta salbatzeko inor ez. Pentsa daiteke bakarrik bizi diren adineko jende anitzen kasua dela. Baina, hilabete batzuk lehenago, karitatezko elkarte batek hots egin zion tarteka bisitatzera joatea proposatzeko. Ezetz erantzun zien Alainek; tarteka dei zezatela. Ezezko horren arrazoia azaldu du Francis Carrierek: «Ikusi bezain laster ulertu nuen homosexuala dela, eta, berehala, nire bikotea zain nuela erran nion, nihaur ere banaizela ulertaraziz. Geroztik, behin baino gehiagotan egon naiz berekin, eta erregularki bere etxera joan nadin onartu du». Grey Pride kolektiboaren sortzaile eta bultzatzaile nagusia da Carriere. «Galdera da: zergatik ukatu zien bisitatzeko aukera boluntarioei, eta niri gomita egin? Erantzuna argia da, niretzat: beldurra. Bere historia ulertuko ez luketen pertsonak bere intimitatera sartzen uzteko beldurra; defendatzeko gaitasunik gabe, bere kontra jar litekeen jende bati atea irekitzeko beldurra. Beldurragatik, autobazterketa eta bakardadea dira aterabide bakarra».
Helburu horrekin sortu dute Grey Pride kolektiboa. LGTBengan zahartzaroak sor ditzakeen kezkei erantzun eta zinezko aterabideen xerka hasteko. Frantziako elkarte andana sartu dira kolektiboan, baita Les Bascos ere, Ipar Euskal Herriko LGTB elkartea. Oraingoz, proiektua lantzen ari dira, ekintza konkretuak prestatzen hasi aitzin.
Bakartzearen kontra borrokatzen den Frantziako elkarte bateko kide izan da urteetan Carrier. Horrela ezagutu zuen Alain; horrela etorri zitzaion «zerbait» egin behar zen ideia. «Homosexualen zahartzaroa ez da aipatzen den gai bat; LGTB mugimenduak ere ez du gogoetarik horren inguruan, edo arras gutxi. Atzerrian badira ekintzak hainbat herritan, baina Frantzian, deus ez». Beste herrietan zer egiten den begiratu eta egin lezaketenaz gogoetan hasi ziren, Grey Pride kolektiboa sortu zutenean.
Baina ba ote da desberdintasunik adineko heterosexualen eta homosexualen artean? Cyril Do Vale Les Bascos elkarteko kideak argi du baietz. Laguntzaile soziala da, Elbarrituen Departamenduko Etxean. «Zaharren sexualitatea —elbarrituena bezala, funtsean—, tabu bat da, eta homosexualitatea sexualitatearen ikuspegitik aipatzen da gehienetan. Ondorioz, homosexualen zahartzaroa ez da aipatzen». Do Valeren hitzetan, homosexualitatea bera gai «berria» da; orain dela gutxi hasi dira botere publikoak horri buruz lanketa bat izaten. Eta Frantzian ezkontza eskubidea zabaltzeak ekarri dituen gatazkak ikusi besterik ez dago sortzen dituen zailtasunez ohartzeko. Iritzi berekoa da Carrier. Zahar etxeetan eta bestelako egituretan sexualitatea ez dela aipatzen dio hark ere, eta, beraz, ez dela kontuan hartzen. «Sexualitatea gordetzea norbere bizia gordetzea da, norbere historia gordetzea: norekin bizi izan garen, zer harreman izan dugun…». Gehienak «armairura» itzultzen direla dio, eta berriro atera ez: «Isiltasunera itzultzen dira». Grey Pride kolektiboa sortzearekin batera ireki duten webgunean, adinekoen lekukotasunak biltzen saiatu dira. Gogora ekarri du Suitzako gizon baten lekukotasuna: «Hiru aukera dituzu: heterosexuala bilakatu, zeure buruaz beste egin, edo borrokatu; baina, adinaren ahultasunarekin, zaila da borrokatzea».
Gogoeta orokorra
Barne lanketa abiatua dute Les Bascos elkartean ere. Aurtengo ikasturtetik aitzina izanen duten lan ildo nagusietako bat izanen da. Vieillir sans tabou (taburik gabe zahartu) erakusketa atxiki zuten Baionako Txalaparta egoitzan, eta elkarteko kideen artean ere galdeketa bat zabaldu dute, gaiaren inguruan «tenperatura» hartzeko. Erantzunak argiak dira: zahartzaroa kezka iturri da Ipar Euskal Herriko LGTB mugimenduko kide anitzentzat.
Galdetegiari egindako erantzunen arabera, beren zahartzeak bezala (%46,5) ingurukoen zahartzeak ere anitz kezkatzen ditu (%60,8). «Familia batean gurasoak zaintzeko tenorea heltzen denean, seme-alaba homosexualarengana joko da anitzetan», Do Valeren hitzetan. «Denek dakigu homosexualak sentiberagoak garela», dio, ironiaz; izan ere, anitzek familiarik osatu ez dutenez «libreago» daudela pentsatzen dela azaldu du.
Baina, familiarik osatu ez dutenentzat, norbere zahartzaroa ere kezka iturri da. Lehen galdera da: «Nor arduratuko da nitaz?». «Homosexualen kasuan mahai gaineratzen diren galderetako bat da ea nor den erantzule legitimo, pertsona batek bere gaitasunak galtzen dituenean. Epaile bat anai-arreben, lehengusuen eta abarren bila has daiteke, baina haiekin harremana galdua badu, haiek al dira pertsona horren bizitzari buruzko erabakiak hartzeko egokienak? Ez ote da zabaltzen ahal familia eta hurbilekoen kontzeptu hori? Anai-arrebekin harremana moztua badugu, baina bizitza guztia pertsona berarekin pasatu badugu… Non da familia? Homosexualitatearen gaia aipatzean, ezinbestean familiaren oinarria mugitzen dugu. Zer da familia? Zer da lagun sarea? Nola osatzen da? Eta guk nola bukatu nahi dugu gure bizia? Gure familiarekin bukatu nahi dugu, ala gure lagun sarearekin?».
Hego Euskal Herrian, bai Gehituk eta bai EHGAMek barne gogoetak egin izan dituzte, baina sekula gaiari heldu gabe. «Orain dela urte batzuk, barne batzorde bat osatu genuen, baina geroztik ez da askorik aurreratu. Lanketa ideologikoa izan zen bereziki, elkartearen jarrera finkatzeko», azaldu du Joxean Zapiain Gehituko kideak. Haien ustez, administrazioaren ardura da sor daitezkeen arazoei konponbidea ematea, eta, beraz, haiei bideratu diete aldarrikapena. Hala ere, onartu du ez dela bereziki «gehien» lantzen duten gaia. EHGAMen ere elkarrizketa «informalak» dituztela esplikatu du Imanol Alvarezek; nahiz eta kezka egon, onartu du oraindik ez diotela gaiari heldu. Grey Pride kolektiboak azaleratutako arazo berak ikusi dituzte Bai Alvarezek eta bai Zapiainek: bakartzea, autobaztertzea, formakuntza falta, eta abar.
Bilbokoa da egitasmo ezagun bakarra. Aldarte lesbianen kolektiboak bultzatuta sortu dute Zaharrok elkartea, baina beste taldeetako jendeak ere parte hartzen du. Horien artean da Jose Ignacio Sanchez, EHGAMeko kidea. «Madrilera egin genuen bidaia batean, 26D taldea ezagutu genuen, Madrilen bertan adineko gay eta lesbianei harrera egiteko egoitza bat sortzeko asmoarekin ari zena. Guk ere Euskal Herrian zerbait egin behar genuela erabaki genuen». Zaharrok talde «independentea» dela dio, nahiz eta Aldarteri oso lotua egon. Gaur egun gogoeta prozesu batean daudela azaldu du. «Azkenaldian, bospasei adineko behintzat hurbildu zaizkigu, sekula armairutik atera ez direnak. Zer funtzio izan behar dugu, horiei laguntzea? Ala kalera irten behar dugu pankartekin, adinekoentzat baliabideak eskatzera? Gogoeta prozesu hori aurrera eramaten ari gara». Uste dute heldu den urtarrilean prest edukiko dutela proiektua.
Madrilgo 26D taldea bezala, Grey Pride kolektiboa ere bizitegi partekatuaren ideia lantzen hasi da. «Gaur egun, badira iniziatiba andana bat etxebizitza partekatuari buruz. Osasun Ministerioa horiek zerrendatzeko lan bat egiten ari da, eta LGTB mugimenduan ere lan horretan hasi gara, ikusteko ba ote dugun zerbait berritzailea aurkitzeko modurik arlo horretan, gure kideen arteko anitzek duten eskaera bat baita. Helburua ez da soilik homosexualentzat diren egiturak sortzea, homosexualak errespetatuko dituen publiko zabalarentzako egiturak baizik», azaldu du Philippe Casenave gizarte langile eta Les Bascoseko kideak. «Bi lan ditugu aurrean. Batetik, gure publikoarentzat espezifikoak diren elementuak argitzea. Baina landuko dugun gai anitz baliagarriak dira jendarte guziarentzat».
Prestakuntza
Emakume bikote bati gertatutakoa dakarte Grey Priden webgunean. Biak alzheimerrak joak ziren, eta erizain bat etortzen zitzaien etxera laguntzera. Bietako bat erizainarekin ligatu nahian hasi zen, behin eta berriz, erizainak alde egitea erabaki arte. Do Valek argi du egoera hori saihets litekeela. «Erizain emazte bat formatua izanen da agure zahar baten lizunkeriak entzun eta gibelapena hartzeko, baina, emazte bat hasten bazaio, anitzetan ez du jakinen nola erreakzionatu». Gizarte langileen eta erizainen formakuntza dute jomugan. «Gai horretan engaiatuak diren elkarteek parte har dezakete profesionalekin sentsibilizazio lana eginez», esan du Casenavek.
Transexualitatearen inguruan nola erreakzionatu jakiteko ere trebakuntza beharko litzatekeela uste dute Les Bascoseko kideek. «Transexualitatea ez da eritasun bat, baina sor ditzakeen sufrimenduak araberan tratatu behar dira. Era berean, ez da orokortu behar: badira biziki ongi bizi diren transexualak ere, arazorik ez dutenak. Erizain batentzat hasieran bitxia izanen da, baina berak ere jakin behar du egoera guztietarik izan dezakeela, eta bakoitzaren aitzinean nola erreakzionatu. Lehen egitekoa da bakoitzak ditugun irudikapenak deseraikitzea; familiaren, sexualitatearen, eta homosexualitatearen gure irudi propioak eraiki behar ditugu», nabarmendu du Cyril Do Valek.
Hiesaren gaiari begira ere sentsibilizazio beharra ikusten dute. «Aurten betetzen dira hogei urte triterapia hasi zela. Hiesarekin zahartzen ahalko zirela erran zitzaien lehen belaunaldia da. Hilko zirela uste zutenean, bizi proiektuak egiten hasi behar izan zuten», gogoratu du Casenavek. Tratamendua biziki gogorra da, gorputzean eragin handia duena. «Baina bereziki lantzekoa da zer eragin izan duen pertsonaren bizian, lan arloan, harremanetan… Badakigu hiesa dutenak, gaur egun oraindik, aski bakartuak direla, beren lana gal dezaketela… Baina bereziki, nola zahartuko diren da kezka nagusia. Nehork ezin dezake irudika nola zahartzen den hiesarekin, nehor ez delako oraindik hiesarekin zahartu».
Biztanleen %27k onartzen dute deseroso leudekeela lankide batek GIB birusa duela jakingo balute; %50ek nahiago luketela beren seme-alaben eskolan GIBdunik ez egotea: badaezpada ere. Espainiako Seisida elkarteak 2012. urtean argitaratutako ikerketa batetik —Hego Euskal Herrian ere egin zitzaien herritarrei galdera— hartutako datuak dira, eta erakusten dute hiesaren inguruan badirela oraindik aurreiritzi ugari. Gaixotasunaren inguruko estigmari buruz jarduteko garaian, hain justu, sarri gogora ekartzen dira datu horiek.
Eta datu berri-berriak badira, erakusteko zer ondorio duen horrek guztiak GIBdunengan. Aurten Seisida elkarteak plazaratutako ikerketa baten arabera, 50 urtetik gorako GIBdunen %80,4k bizitzaren alor askotan ezkutatzen dute eritasuna, eta %76,7k uste dute arriskutsua dela beren osasun arazoaren berri ematea. Ondoez nabarmena adierazten du horrek guztiak: ikerketan parte hartu dutenen %58ek, esaterako, azaldu dute gaitzaren inguruko ikuspegi ezkor horrek ezinegona eragiten diela, eta %30 GIBdun izatearen errudun sentitzen direla. Eritasuna ikertzen duten adituen arabera, azterlanetan, oro har, agerikoa da emaitzak gero eta hobeak direla; aurreiritzi gehien erakusten dituzte adineko pertsonek, eta gazteen artean emaitzak hobeak dira. Horrek erakusten du«normalizatzen» ari direla gaitzaren inguruko usteak. Baina lan handia dago oraino.
Horrexegatik, urtero gogora ekarri behar izaten da sasoi honetan, Hiesaren Kontrako Nazioarteko Egunaren harira, oraindik ere estigma handia dagoela gaixotasunaren inguruan. Lerrook ere horren erakusgarri dira: GIBa isilpean bizi dutela onartu duten hainbat andre eta gizonen adierazpenak dira, haien izen eta abizenik gabe aurkeztuak. Beren bizitzako beste hainbat xehetasunen inguruan ere zuhur ibiltzeko eskatu dute lekukotasunak emateko orduan: inori zantzurik ez emateko.
Oiartzungo (Gipuzkoa) Harri Beltza elkartearen bidez —GIBdunekin dihardu— lortu dira lekukotasun guztiak. Beste hainbat elkartetan ere egin da eskea; erantzunik jaso gabe. Solaskideen anonimotasuna bermatuko zela esan arren, itxura guztien arabera, ez da boluntariorik agertu. Harri Beltza elkartean dihardu Joseba Errekaldek. Gaixotasuna «armairu barruan» bizi duten pertsona asko artatzen dituztela onartu du. «Asteon, esaterako, elkartera etorri zaigu mutil bat bi urte behar izan dituena gurera hurbiltzeko: 30 urte inguruko gizonezko bat da». Eritasunak sasoi batean «izua» sortzen zuela gogorarazi du. Egun, berriz, susmoen zama dakar: «Aurreiritziena».
Orain dela gutxi jakin du GIBduna dela. Galderei erantzuteko izen bat asmatzea erabaki du: «Hugo izango naiz». Adinean, egia esan du: 28 urte ditu. GIB birusarekin oraino jende gaztea ere kutsatzen dela erakusten duten adibide horietako bat da, prebentzioaren garrantziaz ohartarazi beharko lukeen kasuetako bat. «Gertuan ditudan hainbat pertsonari eman diet birusaren berri, baina ez guztiei; ez da mundu guztiari kontatuz joateko moduko zerbait. Baina bakarrik eramateko modukoa ere ez da, eta, gutxiago, Harri Beltzaren moduko elkarteak badaude laguntzeko». Hortik kanpora informazioa nori eman ongi neurtzen duela esan du: «Norbaiti kontatu aurretik, aurrena ezagutu egin behar dut pertsona hori, nola erreakzionatuko duen jakiteko. Gaiaren inguruan oso ezjakina den jendea badago oraindik. Badira pertsonak pentsatzen dutenak edonola transmiti daitekeela gaixotasuna: eguneroko elkarbizitzarekin, edo pertsona horren ondoan egonda. Ezin zaio edonori kontatu: argi dago. Horregatik erabakitzen dut birusaren berri ematea ni naizen bezalakoa naizelako nire ondoan dauden pertsonei; badakidalako hor egongo direla». Segurtasun eremu horretatik aparte kontatuta, ordea, arazoak izan ditzakeen susmoa du: «Lan arloan, edo adiskideekin… Familia izanez gero, umeek izan ditzaketen arazoek ere kezka eragiten didate», azaldu du. «Hau ez da batere erraza. Nik uste nuen banekiela zer zen; arrastorik ere ez nuen».
Arantxa». Izan zitekeen, baina ez da. 54 urte ditu eta oso gaztea zenetik da GIBduna. Lehenengo bikotekidea —«oso gazte ezkondu nintzen»— toxikomanoa zen, eta hark pasatu zion birusa. Jakin zuenerako bananduta zeuden, eta beste bikotekide bat —haren ondoan jarraitzen du— zuen. «Nik ez nekien ezer, eta, jakina, babesik gabeko harremanak izan nituen bigarren bikotekide horrekin; nire lehen kezka izan zen hark ere GIBa izan zezakeela». Baina ez: «Negatibo. Arnasa izan zen». GIBduna zela jakin bezain pronto erabaki zuen inori ezer ez esatea. «Hogei urte egin nituen ia inori ere kontatu gabe; nire bikotekideak bakarrik zekien». Guraso, senide, adiskide: inori ere ez. «Beldur nintzen, nik ez nuen onartzen; nola onartuko zuten besteek? Erabateko sekretua zen». Orain 8-9 urte esan zion lehen aldiz senitarteko bati, eta poliki-poliki —«behin nire beldurra gaindituta»— besteekin mintzatzeko adorea ere hartu zuen. «Ama, ahizpak, osaba-izebak, lehengusuak… Badakite, eta primeran hartu zuten». Badu lehenago ez kontatu izanaren damua: «Izan ere, oso gogorra izan zen zama hori guztia bakarrik eramatea». Baina aurkitzen dio, era berean, zentzua; urte askoan heriotza ziurrarekin lotu zen GIB birusa, eta ez zituen ingurukoak «kezkatu» nahi: haiek babestera egin zuen. Eta oraindik egiten ditu halakoak. «Nire bikotekidearen gurasoek, esate baterako, ez dakite GIBduna naizela: ez ditut prestatuta ikusten, eta ez diet kezka bat erantsi nahi».
Hiesaren inguruko aurreiritzien itzala toki askotan ikusi duela esan du, baita gutxien esperotakoetan ere. «Aldi batean, Bizkaian bizitzen egon nintzen. Osagilearengana joan nintzen, seropositiboa nintzela esanez, eta kontrolak egin nahi nituela. ‘Noiztik drogatzen zara?’, horixe bota zidan. Familia mediku batek. 1996a-edo izango zen».
Hugo izenarekin aurkeztu den mutil gaztearekin etorri da: «Dei iezadazu, Pepa». Oso gaztea da bera ere, emakume gazte bat. «Ia batera jakin dugu biok seropositiboak garela». Gaixotasunaren inguruko informazio falta handia ikusten du oraino, eta mututasunaren aldeko hautua egin du horregatik. Ia erabatekoa: «Nire gurasoek bakarrik dakite: beste inortxok ere ez. Jendeak albistea entzutean izan dezakeen erreakzioak beldurra ematen dit». Bera ere, orain gutxira arte, GIBaren inguruan ia guztiz ezjakina zela onartu du. Haren hitzak horren erakusgarri dira, 1980eko hamarkadan zabaldutako mezuak dira, zaharrak, andre gazte baten adierazpenetan mamituta: «Hasieran ez dakizu GIBdun batek erabilitako botila batetik edatearekin kutsa daitekeen birusa, edo pertsona bat ukituta…». Eritasunaren inguruko aurreiritziek eragiten diote kezkarik handiena. Osasunaren aldetik badaki egun tratamendu egokiak badirela, eta, horiekin ondo kontrola daitekeela birusa. Hain justu, horretan ari da. «Hasi naiz pilulak hartzen».
Nigatik, ezagutaraziko nuke, baina nire emazteak nahiago du dagoenean uztea». Isiltasun kontrolatu batean, alegia. «Gertukoek badakite GIBduna naizela, baina ez dut inoiz zabaltzen jardun». 58 urte dituela kontatzeko prest dago, eta Ordiziakoa (Gipuzkoa) dela; bere identitatearen berri eman dezakeen bestelako daturik ez. «Izena? Jar ezazu J.R.». Oso gaztea zela atzeman zioten GIBa; heroinarekin lardaskan jardun zuen, eta xiringak partekatzearen ondorioz jendea gaixotzen hasi zen sasoikoa da. Isiltasuna ez dela inoiz erabatekoa izan azaldu du: «Norbait kutsa nezakeela uste banuen, arriskuren bat egon zitekeela ikusten banuen, esan egiten nuen GIBduna nintzela». Aldiz, inguruan mutur-muturreko kasuak sarri askotan ikusi izan dituela esplikatu du: isiltasun erabatekoak.
Bere mututasuna gehiago izan da plazara begira: eremu publikoenera. Esaterako, ez du inoiz GIBdunen ekitaldi batean parte hartu kalean, jendearen aurrean. «Halakoetan, beti gerizpean geratu izan ohi naiz». GIBa eta hiesa, biak ere jendaurrean esatea ez dela batere erraza izaten argi du, eta, horregatik, egindako hautua: «Harira ez badator, saihestu egiten duzu». Beste diagnostiko batzuk baino gehiago. «Nik, esaterako, C hepatitisa ere badut, eta askoz ere errazago hitz egin izan dut horri buruz, hiesaz baino».
Ni Iñaki izango naiz». Ez da benetako izena. «55 urte ditut; hori egia da». 1975etik 1985era drogen mendeko izan zela ere bai. Sasoi horretatik da GIBduna. 1985etik daki. Drogak lagatzeko proiektu batean jaso zuen albistea, komunitatean, eta era horretan kolpea «samurtu» egin zela uste du. «Baina, gainerakoan, ez diot ia inortxori ere kontatu: ezta gurasoei ere. Niretzat, gai oso-oso tabua izan da». Argi du motiboa: «Ez nuen nahi inork ni baztertzerik, nire gain estereotipoak jartzerik; nahiko estereotipo banuen lehendik ere drogen menpeko izan nintzela-eta. Ez nuen behar beste estigmarik». Garai hartako erabakia izan zen, eta eutsi egin dio. «Oraindik ere oso jende gutxiri kontatzen diot. Familiako gertukoenek eta adiskide batzuk besterik ez dakite; familia zabalari-eta, deus ere ez. Eta oraingoz horrela jarraituko dudala iruditzen zait, gizartea ez dut prest ikusten. Oraindik ere bazterkeriara eraman nazake GIBhitzak; lan batean ez jarraitzera, edo ondo ikusia ez izatera». Arranguraz mintzo da: «Nik argi dut ezin dudala gai hau aldarri bihurtu; eta penaz diot, erreboltari samarra naizelako, eta gizartearen kontra egitea gustatzen zaidalako, baina gai honetan erabateko isiltasuna: badaezpada ere».
Galtzeko asko duela sentitzen du: «GIBak ezjakinen artean beldurra sortzen du; pertsona informatuen artean, aurreiritziak». Eta hiesaren inguruan asko ikusten ditu: «Diabetes bat izateagatik inork ezin zaitu erruduntzat jo; hiesarekin, ordea, oso bestelakoa da joera: erabat».
Pier Paolo Pasoliniren hilketa estatu krimen bat izan zen». Horrekin konbentzituta dago David Grieco idazle eta zinemagilea (Erroma, 1951). 10 urte zituenean ezagutu zuen Pasolini: «Harentzat lagun bat nintzen, seme bat, lankide bat». La macchinazione filma zuzendu du aurten Griecok, eta izen bereko liburua idatzi. Gaur duela 41 urte hil zuten haren laguna, Erromatik 35 kilometrora, Ostian (Italia). Bertsio ofizialak esan zuen Giuseppe Pino Pelosi maitaleak hil zuela, eztabaida baten ostean, gauez. Bertsio ofiziala hasieratik jarri zen zalantzan. Bederatzi urteko espetxe zigorra ezarri zioten Pelosiri, baina 2005ean aitortu zuen hark ez zuela Pasolini hil. Auzia iaz artxibatu bazuten ere, Italian Pasoliniren hilketa ez da ahanzturan gelditu. Otsailean, 10.795 herritarrek sinatutako eskaera iritsi zen Italiako Diputatuen Ganberara, Pasoliniren hilketa ikertzeko. Stefano Maccioni abokatuak urteetan dihardu auzia ikertzen. Eta Griecoren arabera, urtarrilean edo otsailean has daiteke lanean hilketaren ikerketa zabaltzeaz arduratuko den ganberako batzordea.
Batzorde hori lanean hasi aurretik argitaratu dute La macchinazione filma DVD formatuan —Italian, urriaren 18an—. Massimo Ranieri aktorea saritu dute —Pasoliniren rolagatik— Annecyko jaialdian (Frantzia) eta Montrealen (Quebec), eta pelikula Ganteko (Flandria) jaialdiko Sail Ofizialerako hautatu dute. «Espero dezagun laster Euskal Herrira iristea, baina film independenteekin pazientzia pixka bat behar da; ingelesezkoak ez badira, are handiagoa», esan du Marina Marzotto zintaren ekoizleak.
Arrazoi askorengatik erabaki zuen Griecok filma egitea. «41 urteren ostean, ezin nuen jasan entzutea Pasolini homosexuala zelako eta bizitza arriskutsua zeramalako hil zela». 2014an, Abel Ferrarak Pasolini filma zuzendu zuen; aurretik, gidoia idazteko eskatu zioten Griecori. «Ferrararentzat Pasolini sexu fantasia bat baino ez zela konturatu nintzen. Zineman geldituko zen epitafioa onartezina iruditzen zitzaidan, eta horrek eraman ninduen La macchinazione egitera», dio Pasolini zenaren lagunak.
Pasoliniren bizitzako azkeneko hiru hilabeteak kontatzen ditu pelikulak. Idazten ageri da, Petrolio liburua. «Liburuan Eugenio Cefisen [ENI Italiako Petrolio Enpresa Nazionaleko presidentea] inguruan ari zen, eta Cefis jotzen zuen Enrico Mattei politikariaren hilketaren erruduntzat». P2 logia masonikoaren buruetako bat zen Cefis. «Haiek dira Pasoliniren heriotzaren erantzuleak», dio Griecok.
Petrolio liburua amaitu gabe argitaratu zuten, Pasolini hil eta gero. Pasarteak falta zituen. Pasarte garrantzitsuena lapurtu egin zutela diote han eta hemen. Martin Lopez-Vega Pasoliniren olerkien —gaztelaniarako— itzultzaile eta Iowako Unibertsitateko (AEB) irakasleak azaldu duenez, duela sei urte liburuaren pasarte galdu bat azaldu zen: «Baina bai bitxia, atala aurkitu zuena Silvio Berlusconiren alderdiko senatari bat izan zen. Senatari hori zigortu egin dute, mafiarekin dituen harremanengatik. Esperanza Aguirrek Gürtel auzia berak deskubritu zuela esatea bezala da». Botere ekonomiko eta politikoko pertsona esanguratsuekin batera, 1981ean aurkitutako P2 logia masonikoaren zerrenda batean ageri da Berlusconi. Tartean ziren bankariak, militarrak, kazetariak eta Argentinako ministroak. 1982ko Banku Ambrosianoaren eskandaluak azaleratu zituen P2ren tramak; logiak estatuaren maila nagusietan sartzen zituen kideak, eta mafiako Roberto Calvik logiako buru Licio Gellirekin zituen harremanak.
Griecoren ustez, Italia ustelkeriaz beteta zegoela deskubritu zuen Pasolinik: «Deskubritu zuen faxismoa ez zegoela hilda. Deskubritu zuen P2 logia estatu kolpe bat ematen ari zela tankeak erabili beharrik gabe. Eta deskubritu zuen, halaber, CIAk terrorismoa antolatu zuela Italiak. Horregatik desagerrarazi zuten».
Valeria Camporesi zinemaren historian irakaslea da Madrilgo Unibertsitate Autonomoan. Haren ustez, artista eta intelektual «ezerosoa» izan zen Pasolini. «Haren asmoa zen ikertzea eta erretratatzea gazte baztertuen egoera, eta sare kriminalek gazte horiek bazterkerian nola lotuak zituzten ere azaleratu nahi zuen. Horregatik, sare horiek mugitu egin ziren zinemagilea hiltzeko». Beste ikuspegi bat ere eman du hilketaz: «Pasolini homosexuala zen, eta Italiako gizartearen aurreiritzi intolerantea erabili zuten ezkutatzeko hark modernitateaz zuen proiektu politiko eta sozial erradikala». Lopez-Vegak ere nabarmendu du Pasolini «ezerosoa» zela ia mundu guztiarentzat: «Haren obrek galdera ezeroso asko egiten zituen, gizartea eta gizaki bakoitza jarrera hartzera eramaten zituen gai funtsezkoetan. Pasoliniren heriotzarekin, jende askok zama kendu zuen gainetik». Iowako Unibertsitateko irakaslearen ustez, garrantzitsuagoa da galdetzea zergatik hil zuten, zeintzuk hil zuten baino. «Hilotza hor dago, bizitzan planteatu zituen galdera berberekin, baina hain dira ezerosoak, inork ez baitie irtenbiderik eman nahi».
Griecoren arabera, hilketaren egile material eta intelektualetako batzuk bizirik daude gaur egun. «DNA probek diote hiltzailea ez zela bakarra izan, asko baizik». Etsitzeko asmorik ez du Pasolini zenaren lagunak: «Inoiz ez da berandu historiaren hain orrialde ilun batean argia jartzeko. Bereziki, gazteentzat da garrantzitsua; zer gertatu zen jakiteko eskubidea dute».
Pasoliniren heriotzaren inguruko konspirazioez asko hitz egiteak «nekatu» egiten du Camporesi, eta nahiago luke haren filmak, liburuak eta baztertuei buruz esaten zituenak aztertuko balira. «Berriro haren heriotzaz hitz egiteak estali egin dezake esan eta egin zuen guztia. Galaraz dezake hausnartzea gizartea nola eraikita dagoen», gaineratu du zinemaren historiako irakasleak.
Bizitza osoan haize kontra
Bizitza, obra eta heriotza, hirurak bat. Pasolini (Bolonia, Italia, 1922) ikasle garaitan hasi zen idazten, amaren hizkuntzan: friuleraz —Friuli-Venezia Giulia eskualdean hitz egiten duten erretorromanieraren dialektoa—. II. Mundu Gerran partisano ibili zen. Italiako Alderdi Komunistan sartu zen, 1948an. Ikastetxe batean irakasle lanetan ari zen orduan. 1949an, salaketa anonimo baten eraginez —gaztetxoekin limurkeriatan zebilela zioena—, ikastetxetik bota zuten. Alderdi Komunistak ez zuen babestu. Eta alderditik ere bota egin zuten. Erromara joan zen orduan bizitzera. Han idatzi zuen bere ordu arteko bizilekuaren —Friuli eskualdea— testigantza Il sogno de una cosa liburuan. Euskarara itzuli zuen Josu Zabaletak, Gauza baten ametsa izenburuarekin (Alberdania, 1998).
Liburuan, Zabaletak modu honetan definitu zuen Pasolini: «XX. mendeko intelektual librearen eredu handietako bat da; bera izan zen ideologien krisia lehenengo sumatu zuenetakoa, eta berak salatu zuen, orobat, heresia orok integrismo edo ortodoxia bihurtzeko joera duela bukaerarako». Itzultzaileak egun dio Pasolinik landu zituen gai asko «puri-purian» daudela gaur egun ere. «Aitzindaria izan zen gauza askotan. Haren ekarpenik handiena, berriz, pentsamendu kritikoa izatea zen».
Il sogno de una cosa-ren ostean, Erromako proletario mailarik apalenean bizi zirenak erretratatu zituen hurrengo bi eleberrietan. Saiakerak, olerki liburuak, filmak, antzezlanak, artikuluak. Haize kontra, bizitzan eta sormenean. «Forma-berritzea nabarmendu behar da», dio Zabaletak.
Lopez-Vegak XX. mendeko olerkari handienen artean dagoela uste du: «Gizarte garaikideaz bertsoan pentsatzen duen intelektuala da, eta gaitasun lirikoarekin egiten du hori. Hau da, jorratzen denari buruzko esanahi ilunak azaleratzen dituen irudiak sortzen ditu».
Pasoliniren zinema, bestalde, «oso pertsonala» dela uste du Camporesik: «Zinema konprometitua da. Baina ez hori bakarrik, garaiko zinema modernoaren erakusgarri da. Bat-batean, ikusi zen zinemak ez zituela istorioak kontatu behar bakarrik, eta kultur adierazpenaren erabilera libreago bat egin zitekeela. Zinema poesia eta hausnarketarako tresna gisa erabili zuen». 1961ean egin zuen debuta zinemagile gisa, Accattone filmarekin. Kritikak ezustean hartu zuen lan neorrealista hori. 1964an ere harrera beroa izan zuen Il Vangelo secondo Matteo pelikulak. 1970eko hamarkadan bizitzaren trilogia izenekoa pantailaratu zuen: Il Decameron, I racconti di Canterbury eta Il fiore delle Mille e una notte. Hil zutenean, Salò o le 120 giornate di Sodoma ari zen amaitzen. Sadeko markesaren lana askatasunez eta gordinki egokitzen ari zen. Heriotzaren trilogia behar zuenaren lehen lana izan zen hura. Parisko jaialdian estreinatu zuten, zuzendaria hil eta hogei egunetara.
Pasolini beste zinemagile batzuentzat ere izan da inspirazio. Camporesiren iritziz, haren eragina 1990eko hamarkadan hasi zen. Nanni Morettiren Caro diario filmeko (1993) eszena bat oroitu du: «Pertsonaia protagonista Vespa batean doa Ostiara, Pasoliniren omenez eraikitako oroitarri abandonatura. Pasoliniren ahalegin politikoaren eta etikoaren garrantzia suma daiteke film horretan. Adierazgarria iruditzen zait eszena hori».
Lopez-Vegak uste du miretsi bai baina Pasolini ez dela «santifikatu» behar. «Bere kontraesanekin hartu behar da aintzat. Kontuan hartzekoa da Pasolinik garaiko mugimendu feministak mespretxatu zituela. Carla Lonzi [idazle eta arte kritikari feminista] bere egunerokoetan kexu zen zinemagilearen alde matxistarekin». Iowako Unibertsitateko irakasleak uste du ez zirela gutxi Pasoliniren «ahuleziak»: «Galdera guztiak egiten zituen, nahiz eta aurretik batzuetan bazekien erantzuna ez zitzaiola gustatuko». Antzera mintzo da Zabaleta ere: «Pasoliniren galderak beti ari dira galdezka, betiko eta betirako galderak dira, eta, horregatik, haren obrek ez dute indarrik galduko». Itzultzaile euskalduna Erroman bizi zen Pasolini artikulu polemikoak idazten zebilenean. «Pasoliniren iritzian, intelektualak bere esku zituen baliabide guztiak erabili behar zituen, salatu behar zirenak salatzeko ez ezik, bultzatu behar zirenak bultzatzeko».
La macchinazione filmeko egileak dionaren bidetik, Zabaletaren iritziz, boteretsuei «traba» egiten zielako hil zuten. Ikusteko dago 2017an hilketa trabarik gabe ikertuko duten ala auzia filmetako salaketetan geldituko den.