BERRIA:Begirada haiek…
Egunotan ari dira Begirada ausartakaurkezten; atzo, Bilbon; gaur, Gasteizen; eta bihar, Donostian. LUIS JAUREGIALTZO / ARP
Begiradak. Horiek dira Aldartek eta EHGAM-ek aurkeztu berri duten liburuaren ardatza: soak. Alde batetik, frankismoan eta trantsizio garaian maitatu nahi izan zuten gay eta lesbianen behakoak bildu dituzte Begirada ausartak liburuan. Bestetik, garai horietan beren sexualitateaz gozatu nahi zutenen soak oroitarazi dituzte, garai horretan begi kolpeak baitziren debekatutako eta jazarritako izaera hori kudeatzeko eguneroko baliabidea.
Begirada ausartak liburuak frankismoa eta trantsizio garaia ezagutu zuten hamahiru lagunen bizitzak bildu ditu. Aldarte sexu askatasunerako ikerketa eta dokumentazio zentroak eta EHGAM Euskal Herriko Gay-Les Askapen Mugimenduak egindako liburuak «oroimen historikoaren eremu hori berreskuratzeko helburua» du, Inmaculada Mujika Aldarteko kideak azaldu duenez. «Haiek diktadurapean izan zituzten hainbat eta hainbat arazok bere horretan dirauten neurrian, beharrezkoa da horien inguruan hausnarketa sakona egitea, gure iritziz», esan du, La Bolsa eraikinean, liburuaren aurkezpenean.
Lekukotza horietan aipatu begiradak liburuaren zehar lerro dira, baita orduko gizarte «misoginoaren» isla ematen dutenak ere, Mujikaren iritziz. Hain zuzen ere, gizonen arteko begiradak eta emakumeen artekoak ezberdinak ziren, Iñigo Bilbao EHGAMeko kidearen arabera. Liburuko gizonak bat datoz nolako begirada zuten azaltzean: «Bat-batekoa, kaletarra, ausarta, lotsagabea, irekia eta kale gorrian eskainitakoa». Emakumeen begiek, berriz, toki «lasaiagoak eta gertukoak» aukeratzen zituzten bilaketari ekiteko. «Andrazkoen begiradak ez bide ziren, gainera, hain zuzen eta berehalakoak».
Atzera begirako hausnarketa horiek egungo egoerarekin alderatu dituzte liburuaren egileek, eta garai bateko begirada haiek «kasik desagertu» direla gaineratu dute. «Teknologiak aldaketa zorrotzak eragin ditu, eta goitik behera aldatu ditu gizonezko bik edo emakumezko bik elkar ezagutzeko zituzten modu eta bideak», azaldu du Mujikak.
Urteen joanarekin aldatu diren beste hainbat alor islatzen dira liburuan, eta horien gaineko hausnarketa egiteko parada eskaintzen da. Besteak beste, hainbat lekukotzak kuadrillaren garrantzia islatzen dute. Emakume zein gizon homosexualen kuadrillak «oso-oso heterogeneoak» izan ohi ziren, sufritzen zuten homofobiak elkartuta. «Nola uler daiteke bestela Neguriko [Getxo, Bizkaia] etxe on-on bateko semeak tabernan edo ohean Labe Garaietako langile batekin bat egitea?».
Azalarazi gabeko historia
Hamaika dira liburuan modu batean edo bestean landutako gaiak: ideologia guztietan izandako aurreiritziak, eskuin zein ezker; seme-alaben homosexualitatea familian bizitzeko modua; hiesa; Eliza katolikoa… Horiek guztiak hamahiru pertsonak kontatuta. Lekukotzez gain, Begirada ausartak liburuak orduko egoera argitzeko giltzak ematen ditu. Aldartek eta EHGAMek nabarmendu dute oso gutxi ikertu dela genero nortasunagatik diktaduraren jazarpena jasan zuten emakume eta gizonen egoera. Are gehiago: aipatu arrazoiengatik atxilo hartu, askatasuna kendu eta jazarri zitzaizkien pertsonei buruzko daturik ez dago.
Ezkutuan geratu den historia hori are larriagoa izan da lesbianen kasuan. Liburuak atal berezia eskaintzen die emakumeak maitatu zituzten emakumeei; gogorarazten du haiek pairatu zuten jazarpena «zeharka» gertatu zela. Zapalkuntza hori familia, erlijio, eskola, hezkuntza eta psikiatren bidezkoa izan zela dio. Liburuaren egileak gizonezko eta emakumezko kopuru berbera elkarrizketatzen saiatu ziren, baina ezin izan zuten lortu.
Testigantzak ez ezik, liburuak garai horretako testuingurua ere azaltzen du. Hain zuzen ere, frankismoak, egonkortzen hasi zenetik aurrera, sexu eta genero nortasun ezberdina zuten herritarren aurkako jazarpena gogortu zuen. 1954ko uztailean, homosexualitatea jazarri beharreko delituen zerrendan sartu zuen, Nagien eta Gaizkileen Aurkako Legea aldatuz; haren bidez, areagotu egin zen errepresio tresnek bioleta ezizenaz izendatu zituzten pertsonen aurkako jazarpena.
Liburuaren egileek gogorarazi dute Eliza katolikoak, akademiak eta medikuntzak babesa eman ziotela jazarpen hari. Elizak finkatu zituen, hein handian, aginte frankistaren oinarri ideologikoak. Nagien eta Gaizkileen Aurkako Legea aldatu baino urte bat lehenago, estatu frankistak eta Eliza katolikoak Konkordatua sinatu zuten; horren bitartez, diktadurak bere egin zuen Elizaren doktrina, baita familia eta homosexualitateari dagokionez ere.
Eremu zientifikora ere zabaldu zen jazarpena. Egileek gogora ekarri dituzte homosexualitatea gaixotasuntzat jo zuten zenbait «ikerketa zientifiko». Gregorio Marañon, Antonio Vallejo Najera eta beste zenbait mediku ospetsuk «gaitz» horren izaera «kriminal eta kutsakorra» argudiatu zuten, baita osatzeko proposamenak egin ere: antzutu, ebakuntzak egin, animalien guruin endokrinoak txertatu…
Franco diktadorea hil baino lehen zenbait arauren gogortasuna apaldu zen arren, homosexualei eta lesbianei jazarri zitzaizkien gerora ere. Begirada ausartak liburuak orduko borrokaren berri ematen du, baita egunera arte izan duen arrastoarena ere. Hala, hainbat lekukotza asmatutako izenekin sinatuta daude: erabateko onarpenik ezaren seinale.