ARTEA, MARRA GORRIEN MENPEKO

Abel Azkonaren azken erakusketak berriro azaleratu du soka luzeko eztabaida bat: non amaitzen da artistaren askatasuna, eta non hasten zilegi ez denaren eremua? Lausoak dira marra gorriak, eta ez da erraza izaten zehaztea. Hori ikusirik, gizartearen kontzientzia kritikoa galdegiten du askok.

Marra gorriak, Antoni Tapiesen L'esperit Català artelanean. Nafarroako Unibertsitateko Museoan da egun

Marra gorriak, Antoni Tapiesen L’esperit Català artelanean. Nafarroako Unibertsitateko Museoan da egun. MONIKA DEL VALLE / ARGAZKI PRESS

Iazko maiatzaren 29a. Paris. Orsay museoan sartu da Deborah de Robertis artista luxenburgotarra. Igaro ditu pasabide eta galeriak, eta, azkenean, heldu da Munduaren jatorria artelan ospetsua dagoen aretora. Alu bat erakusten du Gustave Courbeten obrak, parez pare. Urre koloreko soineko bat jantzita, koadroaren markoa imitatuz, pinturaren aldamenera gerturatu da De Robertis. Haren parean makurtu, lurrean jarri, eta hankak zabaldu ditu. Bi eskuez eusten die aluaren ezpainei, aurrean direnei erakutsiz.

Ezustean harrapatu ditu performanceak ingurukoak. Txaloz erantzun diote batzuek ekintzari, baina segundorik galdu gabe hurbildu zaizkio artistari museoko langileak. Tentuz jokatu dute indarrik ez erabiltzeko; bada formula eraginkorragorik: zutik geratu dira artistaren parean, geldi, ikusleek ikus ez dezaten.

Emakume bat alua erakusten, alua erakusten duen artelan baten aurrean. Zilegi da bata—are, miretsia—; estalia da bestea. Zerk baldintzatzen du bata eta bestearen posizioa? Zer muga igaro du batak, eta zein gorde besteak? Nork erabaki du muga hori?

De Robertisenak bezala, Abel Azkonaren azken erakusketak ere mahai gainean jarri ditu galdera horietako asko. Ostiak erabilizpederastia hitza osatu izanak asaldatu ditu Iruñeko sektorerik erreakzionarioenak. Protesta, mehatxu eta mezekin erantzun diote muturreko katolikoek artelanari. Eta eztabaida piztu da: ba al dago arte sormenarentzako mugarik? Ba al da marra gorririk? Haizea Barcenilla arte kritikariak erantzun dio galderari. «Arteak baditu mugak, badirelako artea diren eta ez diren gauzak. Baina uste dut muga horiek aldakorrak direla, eta hala behar dutela. Artearen jokoetako bat da horiekin jolastea». Hortik aurrera, «beste gauza bat da gai batzuk nola lantzen diren, edota gai horiek mintzen ote duten gizartea edo gizartearen atal bat. Baina arteak askotan egin du hori, ez da lehen aldia, eta uste dut arte interesgarri asko izan dela politikoki ez-zuzena».

Arteari, hain zuzen ere, sarri aitortu zaio mugak gainditu eta gauzak zalantzan jartzeko dohaina. Probokaziorako gaitasuna balio erantsitzat jo zaio artista askori. Gaur, ordea, «geroz eta artista gehiago saiatzen dira eskandalua saihesten», Barcenillaren ustez. Mugak ongi zaintzen dituztenak, alegia. «Ez dira oso probokatzaileak», dio. Baina badira probokazioa norbere burua saltzeko erabiltzen dutenak ere. Eta, Barcenillak dioenez, «probokazio hutsak ere ez du balio».

Ignazio Aiestaran filosofoarentzat, edonola, «barregarria» da gaur egun, «gure jendarte neoliberalean, artelana transgresorea dela entzutea». Dioenez, «merkatuaren hegemoniak» bultzatzen duen gizartean «artista sortzailearen lana ikuskizunaren jendartean fetix bat baino ez da». Horregatik dio, argi eta garbi, «mugarik gabeko askatasuna ilusio bat besterik ez dela».

Valentin Vallhonrat Nafarroako Unibertsitateko Museoko zuzendaritza artistikoko kideak ez du uste «transgresioak beti izan behar duenik artistaren ezaugarria». Era berean, zaila egiten zaio artearen mugez modu orokorrean hitz egitea; dioenez, «ez dagoelako termino absoluturik. Testuinguru eta baldintzek zehazten dituzte mugak».

Artean dena posiblea delako sinesmenak, izan ere, sarri egin du talka politikoki zuzenaren marra gorri gorabeheratsuekin. Askotarikoak izan daitezke artelan baten kontrako jarrerak pizteko arrazoiak. Legalitatearenak, batetik. Baina baita sinesmenetan edo ideologian oinarritutakoak ere. Eta horiek jarrera unibertsalak ez direnez, batentzat zilegi dena jasanezina izan daiteke bestearentzat. Zentsura eta askatasuna, talka betean.

Aiestaranek, ordea, ez du eztabaida hala planteatu nahi izaten: «Erronka gaizki mahai gaineratua izan da. Auzi nagusia ez da zentsura bai ala ez, edo askatasuna bai ala ez». Dioenez, «kultura orok bere muga eta jomugak dauzka, baina gizarte birrindu batean bizi garenez, dilema faltsu batean sartuak izan gara: ‘Zer nahiago duzu, Estatuaren zentsura ala merkatuaren askatasuna?’ Nik, ez bata, ez bestea».

Mugak egon badaude

Sorkuntza askearen eta etikaren arteko zurrunbilo korapilatsuan, zaila izaten da muga bat eta bakarra zehaztea. Baina hirurak bat datoz egon badaudela. Eta, alde horretatik, mugatua agertzen da sarri mugagabetzat aurkezten den adierazpen askatasuna.

Vallhonraten iritziz, «adierazpen askatasuna kausa eta ondorioen legearen menpe dago. Askatasunak bai, baina baita ardurak ere». Ardura horien artean, ordea, badago autozentsuran erortzeko arriskua, artistak bere burua isiltzekoa. Baina horrek ez du gehiegi kezkatzen Opuseko unibertsitateko museoko arduraduna: «Sortzaileak, benetan sortzaile bada, aurre egin behar die sorkuntza prozesuaren ziurgabetasunei. Dogmatismoa, autozentsura, autokontrola… ziurgabetasun horren parte dira. Sortzaileak arriskuak eta ondorioak onartu behar ditu».

Halere, arrisku eta ondorioen inguruko eztabaida ez da, Barcenillaren ustez, artistari soilik dagokion kontua. Gizartearen paperaz mintzo da. «Interesgarria da aztertzea noiz erabaki dezakeen gizarte batek modu bateratu batean artelan bat ez erakustea, elkarbizitzari min egingo diolako». Eta gehitu du: «Interesgarriena ez da zeintzuk diren marra gorriak, baizik eta nola egin marra horien inguruan eztabaidatzeko. Nik ez nuke marrarik jarriko aldez aurretik. Hobe da erakustea, eta erakutsitako horren gainean eztabaidatzea».

«Kulturan dena ez da zilegi edo onesgarri», ordea, Aiestaranentzat. «Arrazakeriaz edo xenofobiaz jositako umore grafikoa edo emakumeen aurkako indarkeria estaltzen duen ikus-entzunezko publizitate eta zinematografia higuingarriak dira». Baina, dioenez, «kasu horietan, estatua eta merkatua heldu baino lehenago, bertze gauza bat beharrezkoa da, galdu dugun adierazpen bat: kritika kulturala». Gizartearen, komunitatearen ahuleziaz mintzo da Aiestaran, «kultura estatu eta enpresen eskuetan utzi» izanaz. «Komunitate kulturala desagertua dugu, kasik hila». Eta epaitu du, sendo: «Ze arte eta ze ostia! Ikuskizun gutxiago, ostia bedeinkatu eta profanatu gutxiago, eta denon artean gehiago hausnartu eta adierazi zer egin gure haragiarekin, gure gorputzekin».

Fanatismoaren kontrako protesta egin dute Iruñean

Ehunka lagun bildu dira udalari babesa agertzeko. Antolatzaileen ustez, memoriaren auzia oztopatzea da integristen asmoa.

2015-12-01, Iruñea. Fundamentalismo eta fanatismo erlijiosoaren kontrako manifestazioa.  01-12-2015, Pamplona. Manifestación contra el fundamentalismo y el fanatismo religioso.

Manifestazio burua. Iñigo Uriz / Argazki Press

Abel Azkona artistak ostia sagaratu batzuekin pederastiahitza idatzi zuela-eta, haren Desenterrados erakusketak polemika eragin zuen iragan astean. Erakusketa iketzeko eskatu zioten fiskalari, eta ehunka kristau elkartu zen erakusketan bertan, errezatu eta Azkonaren lana gaitzesteko. Halaaber, Gazteluko plazan bilkura egin zuten 200 sinestun inguruk.

Protesta horien harira, “fundamentalismoaren kontrako martxa” egin dute Iruñean. Udaletxeko plazan amaitu da, eta bertan irakurri dute oharra. Carlos Otxoa (Memoriaren Autobusa): “Interes politikoa dago fundamentalisten atzean. Frankismora itzuli nahi dute”. Azkonaren erakusketaren aurkako elkarretaratzean, “Asiron, exekuzioa” oihukatu zuten, eta horiek gogoan izan ditu Otxoak: “Alkatearen exekuzioa eskatzen duten horiek ez dute inoiz demokrazian sinetsi”.

Asmo politikoa ikusi du Otxoak Azkonaren erakusketaren aurkako protestetan: “Aldaketa galgatu nahi dute, eta horren kontra ari gara protestan”.

GIBa: itaun berrien aroan

Hiesaren arloan dihardutenen artean gogoeta eta zalantza iturri dira norberak birusa atzemateko balio duten testak —Iparraldean salgai daude irailetik—, eta transmisioa eragozteko balio duten botikak, alegia: GIBarekiko esposizioaren aurreko profilaxia. Horien inguruan zedarritzen dira alorreko auzi nagusiak.

Etxean inoren artarik gabe egin daitezkeen test horietako bat, Lapurdiko botika batean salgai

Etxean inoren artarik gabe egin daitezkeen test horietako bat, Lapurdiko botika batean salgai. BERRIA

Joan den irailetik, Ipar Euskal Herriko farmazietan salmenta librean dira GIBa atzemateko testak; horiek erabiltzen dituztenek etxean bertan jakin dezakete birusa duten, inoren artarik gabe. Joan den ekainean onartu zuen Frantziako Gobernuak salmenta legeztatzea. Hatz puntatik odol tanta bat hartu, eta horretarako prestatutako euskarri baten jarri behar da. Hamabost minutuan birusaren presentzia identifikatzen du. Testa negatiboa bada, barra bakarra agertzen da; positiboa bada, bi.

Baionako hainbat botikatan itzulia egin du BERRIAk. Baiona Ttipiko Pannecau karrikan, oraingoz ez saltzea erabaki dute. «Hiesaren kontrako prebentzio lana egiten duen AIDES elkartea eta adikzioez arduratzen den ospitaleko Bizia elkartea biziki hurbil ditugu. Nahiago dugu jendea berengana joan dadin. Gu ez gara prest sentitzen balizko test positibo baten aurrean beharrezko laguntza eskaintzeko», esplikatu du farmaziako arduradunak. Santa Espiritu auzoko Alsace Lorraine karrikako farmazian ere, jarrera uzkurra dute: «Testen fidagarritasuna zalantzan jartzen dute batek baino gehiagok. Birusaz kutsatua izan gabe ere testa positibo agertzen omen da batzuetan. Guk nahiago dugu ez saldu». Baionako geltoki ondoko farmazian, salgai dituzte: «Jadanik bizpahiru bezerori saldu dizkiogu. Guztiei, hiesaren prebentzioan ari diren elkarteekin harremanetan jartzeko aholkatu diegu. Arriskuko sexu harreman baten ondorengo hiru hilabeteetan, birusak kutsatuta ere, testa negatiboa izan daiteke, horregatik azterketa epe horren ondotik egitea eta beti odol analisi batekin berrestea aholkatzen dugu».

Sophie Lebarbanchonek, AIDES elkarteko arduradunak, ez du testen fidagarritasuna zalantzan jartzen: «Gure prebentzio kanpainetan egiten ditugun testak bezain fidagarriak dira, eta, testa positiboa den aldi oro, odol analisi batekin baieztatzen da». Farmazia batzuk prest sentitzen ez badira, egokia iruditzen zaio testak ez saltzea. Lebarbanchonen hitzetan, ordea, biziki positiboa da komertzializazioa: «Gaur egun, Frantzian, 30.000 pertsona seropositiboak dira: jakin gabe. Horiek detektatu eta tratamendu egokia emateko gai izanen bagina, birusa suntsitzeko aukera izan genezake». Testak eragin ditzakeen kezkak ulertzen baditu ere, erlatibizatu behar dela dio, «publiko jakin batentzako» eskaintza delako. «Arrisku praktikak erregularki dituen jendea da detekzio testak egitera ohitua: zer den dakiena. Ideia ez da, preserbatiboentzat bezala, ikastetxeetan testen banagailuak jartzea».

Horrelako testak saltzen hasteko eskaririk egin duen botika konpainiarik ez da izan oraindik Espainiako Botiken Agentzian ate-joka, eta, ondorioz, ez da gaia oraindik erakundetara era ofizial batean heldu. Hegoaldean, oro har, alorrean propio trebatutako gobernuz kanpoko erakundeetan, osasun sistema publikoak eskaintzen dituen ohiko bideetan eta bereziki horretarako zerbitzua eskaintzen duten botiketan egiten dira birusa detektatzeko testak. Hiru bideak iruditzen zaizkio egokiak Oiartzungo (Gipuzkoa) hiesaren kontrako Harribeltza elkarteko Joseba Errekalderi. Aldiz, duda sortzen diote etxean egiteko moduko testek. «Testaren emaitza baiezkoa bada, eta, erabiltzaileak bere etxeko bakardadean egiten badu, hori kudeatzeko moduak dudak sortzen dizkit, sufrimenduaren aldetik. Momentu hori inolako laguntzak gabe pasatzea oso gogorra iruditzen zait», ohartarazi du. «Testa etxean eginda gera zaitezke bakarrik zure mamu eta beldur guztiekin». Testaren erantzuna ezezkoa den kasuetan ere, pertsona horiek sexu hezkuntzari buruzko informazio arras baliagarria jaso gabe geratzen direla azaldu du. Ustez informazioa joria bada ere, zeregina ikusten du: «Mamu asko ditugu oraindik».

Nolanahi ere, gobernuz kanpoko erakundeek ez dutela oraindik ere auziari buruzko iritzi «adosturik» esan du Errekaldek. Osakidetzan ere, antzera: ez dute gaiari buruzko iritzirik zehaztu, baina lantalde bat martxan da propio gaia ikertzeko. Auziak gogoetarako bide asko ematen dituela onartu du Arantxa Arrillagak. Soziologoa da, eta urteak daramatza EAEko osasun zerbitzu publikoaren Hiesaren Aurkako Planean lanean. Erakundearen iritzi adosturik eman ezin duen arren, iritzi propioa argi du. Test horien erabilera zabalduko da: «Hor daude. Baliabide bat dira; ezin zaie galgarik jarri». Onartzen du, gainera, kezkagarria dela oraindik ere ezkutuan dauden kasuen kopurua —GIBdunen herenak ez daki birusa duenik—, eta, horregatik, aterik ezin dela itxi. «Arazoa oso garrantzitsua da; erraztasunak eman behar dira testak egiteko». Betiere, arta egokiarekin egindako test klaseak lehenestean. «Nork bere buruari egiteko testek, izatekotan, osagarriak izan behar dute».

Truvada pilulak hartuta

GIBaren kontrako Truvada sendagaia da eraginkorrena, gaur egun, behar bezala hartuz gero birusaren transmisioa eragozteko; alegia, GIBarekiko esposizioaren aurreko profilaxia egiteko. Berriki, Marisol Touraine Frantziako Osasun ministroak prebentzio gisara hartzea gizarte segurantzak ordainduko duela jakinarazi du. AEBetan ere urratuak dituzte botika horren bidez egindako programak, eta badira horren inguruko aldarriak egiten hasi diren gobernuz kanpoko erakundeak. Zenbaiten iritziz, ordea, sendagai horren hedapena, orain arte egin izan diren prebentzio kanpainen kontra doa. «Kontua ez da tratamendu hori eman eta jendeari nahi duen modura larrua jotzeko erratea», azaldu du Lebarbanchonek. «Gu eskaintza zabalaren aldekoak gira. Ez dugu nahi bihar jendeak erratea ‘Truvada hartzen dudanez, ez dut detekzio testik eginen, ez dut kondoirik jarriko…’. Ez! Tresna bat gehiago da. Jendeak eskaintza zabala izan dezan nahi dugu: hautua egin dezan».

Bat dator Arantxa Arrillaga: «Bide horrek ez du lehen aukera izan behar. Preserbatiboaren aukera hor ez bada, zergatik ez erabili?». Errekaldek halako hautuekin prebentzioan jendea «ahalduntzeko» egin diren ahaleginak moteldu daitezkeen kezka du. «Non geratzen da norberaren erantzukizuna?», itaundu du. «Bide horrek aurre egiten dio guk orain arte lan ildo izan dugunari; guztiaren aurrean pilulak-hartze batean sartu behar dugu? Horrela benetan laguntzen dugu ikusten benetan pertsona bakoitzak zer nahi duen?».

Sortzen da botiken erabilera horren inguruan, beste duda bat: «Finantzaketa publikoa izan behar al du?». Argi du Arrillagak: «Ez. Onartzen bada, ez da izango neurri orokor bat: mugatuagoa izango da».

“Fundamentalismoa” salatu dute ehunka lagunek Iruñean

Aldaketarekin, denon Iruñea. Fundamentalismorik ez lelopean, manifestazioa egin dute Nafarroako hiriburuan, Abel Azkonaren erakusketak sortutako kritiken harira.

2015-12-01, Iruñea. Fundamentalismo eta fanatismo erlijiosoaren kontrako manifestazioa.  01-12-2015, Pamplona. Manifestación contra el fundamentalismo y el fanatismo religioso.

Manifestazio burua. Iñigo Uriz / Argazki Press

Abel Azkona artistak ostia sagaratu batzuekin pederastiahitza idatzi zuela-eta, haren Desenterrados erakusketak polemika eragin zuen iragan astean. Erakusketa iketzeko eskatu zioten fiskalari, eta ehunka kristau elkartu zen erakusketan bertan, errezatu eta Azkonaren lana gaitzesteko. Halaaber, Gazteluko plazan bilkura egin zuten 200 sinestun inguruk.

Protesta horien harira, “fundamentalismoaren kontrako martxa” egin dute Iruñean. Udaletxeko plazan amaitu da, eta bertan irakurri dute oharra. Carlos Otxoa (Memoriaren Autobusa): “Interes politikoa dago fundamentalisten atzean. Frankismora itzuli nahi dute”. Azkonaren erakusketaren aurkako elkarretaratzean, “Asiron, exekuzioa” oihukatu zuten, eta horiek gogoan izan ditu Otxoak: “Alkatearen exekuzioa eskatzen duten horiek ez dute inoiz demokrazian sinetsi”.

Asmo politikoa ikusi du Otxoak Azkonaren erakusketaren aurkako protestetan: “Aldaketa galgatu nahi dute, eta horren kontra ari gara protestan”.

Ibon Iparragirreren askatasuna exijitu eta hiesaren «erabilera politikoa» gaitzetsi dute

Ehunka lagunek manifestazioa egin dute Ondarroan, larriki gaixo dagoen Ibon Iparragirre presoaren «berehalako askatasuna» exijitu eta hiesaren «erabilera politikoa» salatzeko.

2015-11-28, Ondarroa. Preso gaixoen kaleratzea eta hiesaren erabilpen politikoa salatzeko manifestazioa, bereziki Ibon Iparragirreren kasua. 28-11-2015, Ondarroa. Manifestación para exigir la libertad de los presos enfermos y denunciar la utilización política del sida, especialmente el caso de Ibon Iparragirre.

2Ibon Iparragirreren askatasuna exijitzeko manifestazioa, Ondarroan. (Andoni CANELLADA/ARGAZKI PRESS)

parra Galdu Baik plataformak eta Kitzikan mugimenduak deituta, ehunka lagun bildu dira Ondarroan, Ibon Iparragirreren «berehalako eta baldintzarik gabeko askatasuna» exijitzeko.

Gogoratu dutenez, Iparragirrek gaixotasun kroniko, sendaezin eta endekapenezkoa dauka. «Epaileak berak, Iboni 1-5 urteko bizitza gelditzen zaiola onartzen du, baina hala ere kartzelan mantentzea erabaki du», salatu dute.

Zentzu horretan, nabarmendu dute hiesa eta espetxea «bateraezinak» diren bi elementu direla. «Hiesak gaixotu egiten du, baina espetxea da hiltzen duena», aldarrikatu dute.

Horregatik guztiagatik, azpimarratu dute «gure gorputzarekin nahieran aritzeko eskubidea dugula; administrazio publikoek ezin dutela erabaki hori zigortu, ez eta Ibonen kontrako euren jarrera kriminalak justifikatzeko erabili».

ABEL AZKONA. ARTISTA:«Argi gelditu da Iruñea ez dela hiri arrunt bat; hau Mordor da»

Kirioak dantzan jarri dizkie Azkonak katoliko hertsiei ‘Amen’ artelanarekin. Umorez hartu du «erreakzio neurrigabea», baina min eman dio protestek erakusketaren mezua urardotu izanak.

Abel Azkona 2

Euria ari du Serapio Esparza plazan. Dozena bat pertsona daude erorien monumentuaren aitzinean, zain, aretoa noiz irekiko. Aitzinean, lau udaltzain, eraikina zaintzen. 18:00etan, aretoa zabaldu dute, eta Abel Azkonaren (Madril, 1988) Desenterrados erakusketara sartu dira bisitariak. Gazte batek areto osoa zeharkatu du pauso luzeak emanez, artelanei jaramonik egin gabe, eta belauniko jarri da ostia sagaratuez osaturiko Amen obraren aurrean. Ostiarik ez dago jada —norbaitek lapurtu zituen astelehenean—, baina gazteak errezoka segitzen du, erakusketari eta errealitateari bizkarra emanda. Orduantxe heldu da Azkona. Eszena ikusita, irribarre meharra irristatu zaio ezpain ertzetik.

Nola ikusten duzu azken egunotako polemika guztia?

Saiatzen naiz egoera naturaltasunez hartzen: probokazio puntu bat duen erakusketa da hau, noski, baina nire lana beti izan da horrelakoa. Probokazioa erabiltzen dut, jendearengan erreakzio bat eragiteko. Batzuetan, erreakzio hori zentzuzkoa da; beste batzuetan, irrazionala; eta kasu bakan batzuetan, erabat neurrigabea. Subjektiboa da. Nik ez diot inori esanen nolakoa izan behar duen bere erreakzioak, adierazpen askatasunean sinesten dudalako. Fedea, etika, arau moralak… Hori guztia eztabaidagarria da, subjektiboa. Eta arteak horixe egin behar du: zirikatu. Arte garaikideak kritikoa, soziala eta politikoa izan behar du.

Asteartean jende andana bildu zen erakusketaren atarian arrosarioa errezatzeko; atzo, Iruñeko gotzainak «erreparazio meza» egin zuen katedralean…

Eta gero esanen dute ni naizela performanceak egiten dituena! Baina tira, gure gizarte arkaikoaren isla da. Batzuek ez dute konfiantza oso handirik euren fedean, antza, eta eraso pertsonal baten gisara hartzen dute edozein kritika edo probokazio. Dena den, nago protesta hauen guztien atzean sektore jakin batzuk daudela, fundamentalista eta fanatiko hauei burua berotzen.

Zeintzuk?

Bada, Opus Dei eta enparauak, alde batetik; eta eskuin politikoa, bestetik. Ez dute oraindik digeritu Iruñean eta Nafarroan gertatutako aldaketa politikoa, eta aitzakia baten bila zebiltzan, iskanbila sortzeko. Gainera, erakusketan garrantzi handirik ez duen obra bat hartu dute oinarri gisa. Izan ere, Amen pieza ez da bereziki indartsua; oso lan sinplea da, oinarrizkoa, erraza. Ez da erakusketan dagoen probokatzaileena, inondik inora. Horregatik uste dut aitzakia hutsa izan dela, udalaren kontra jotzeko. Min ematen diena, egiazki, aldaketa politikoa da.

Gainera, erakusketaren ardatz nagusia memoria historikoa da, eta ez pederastia…

Horrek ematen dit amorru handiena. Azaleratu beharreko kontua da memoria historikoarena, justizia eta ordaina eskatzen duten familia horiena… Eta lau integristak urardotu egin dute proiektu honen asmo nagusia.

Batzuen ustez, zuk zeuk ere bilatu duzu doako publizitate hori.

Hori esaten duenak ez du nire ibilbide artistikoa ezagutzen, urteak baitaramatzat halako lanak egiten. Publizitaterik ez dut behar. Ez dut harroputza izan nahi, baina Iruñeko erakusketa bukatu ostean, New Yorkera joanen naiz beste lan batzuk ikusgai paratzera; eta gerora ere, baditut hogei bat erakusketa antolatuta, 2017ra arte. Nire karrerak ez du honen beharrik, benetan. Hau anekdota hutsa da. Baina gure gizartean errotuta dagoen fundamentalismo erlijiosoa agerian uzteko balio badu, ongi etorria izan dadila.

Baina ezin duzu ukatu egoera honek min eman dizula: protestak, zentsura…

Eta ez hori bakarrik. Zenbait artelan puskatu dizkidate, eta heriotza mehatxu serioak jaso ditut. Gaur bertan, gizon bat etorri da nitaz galdezka. Atea itxita ikusita, ondoko institutura sartu da, eta tiro bat botako zidala esan die han ziren irakasleei. Udaltzainei abisua eman diegu, eta segurtasun neurriak zorroztu dituzte.

Ohituta al zaude halakoetara?

Ez. Behin, Koran bat irentsi nuen performance batean, eta heriotza mehatxuak jaso nituen, baina, horrez gainera, inoiz ez dut halakorik bizi izan. Istilu hauek nire sorterrian piztu izanak penatzen nau. Argi dago hau ez dela hiri normal bat; hau Mordor da.

Kereilarik jaso al duzu?

Oraingoz, bi jarri dizkidate, baina beste bi ere bidean omen dira. Horietako bat, Espainiako Gobernuarena. Dena den, abokatuarekin hitz egin dut, eta ez dut uste arazo handirik izanen dudanik. Ez dut deliturik egin: apaiz batek ostia sagaratu bat ematen dizunean, ez dizu esaten ahotik edo ipurtzulotik sartu behar duzun. Nik patrikan gorde nuen haren aurrean, eta ez zidan ezer esan. Dena den, honengatik kartzelara joan behar badut, pozik joanen naiz.

Nolakoa izan da Iruñeko Udalaren jarrera?

Akasgabea. Borobila.

Baina alkateak esan zuen ez zuela Amen lanaren berri, eta ulertzen zuela haserrea…

Normala da. Integristen presioek behartuta esan zuen, eta, gainera, egia da: alkateak ez du zertan nire lanen berri izan. Horretarako daude erakusketaren komisarioa eta Kultura zinegotzia. Oro har, erabateko babesa adierazi didate, eta oso pozik nago haien jarrera irekiarekin. Inork ez dezala polemika faltsurik asmatu aldaketaren aldeko alderdiak zigortzeko.

“Gizonon prostituzioa botere posizio handiagotik egiten da, emakumeenarekin alderatuta”

Mikel Garcia Idiakez

Jarduna klandestinitatean egiten da

“Jarduna klandestinitatean egiten da. Bezero asko hetero ezkonduak dira eta horiek inoiz ez lukete faktura bat sinatuko”, dio Paralel txaperoak. (Irudia: Elie Grekoff)

Lau emakume prostitutari egindako elkarrizketak eztabaida ugari eragin ostean, gizon prostitutu batelkarrizketatu du Hibai Arbide Aza kazetariak. Hona hainbat pasarte euskaratuta.

Paralel prostitutuak txapero gisa identifikatzen du bere burua, gizonekin baino ez ditu harreman sexualak eta bere hitzetan, “gizonen prostituzioa botere posizio askoz handiagotik egiten da, emakumeenarekin alderatuta, eta hori rol banaketagatik da. Bezeroak ez du gauza bera nahi neska batengandik edo txapero batengandik. Patriarkatuak inposatzen dizkigun rolak direla medio, neska batengan zerbait otzanagoa bilatuko du, delikatuagoa, arretatsuagoa… Baina txaperoez ari bagara, mutilek zerbait bortitzagoa bilatzen dute, harroagoa, txuleskoagoa, boteretsuagoa… Bezeroek tipo gogor bat nahi dute. Zentzu honetan, txaperoa inoiz ez da beldur izango bezeroak joko ote duen”.

Bezeroez, estigmaz eta legeztatzeaz

“Txapero askori lan eskubideez hitz egiten diezu eta barrez lehertzen dira. Batetik, ez dutelako zergetan utzi nahi irabazitako diru zati bat. Eta batez ere, askok nahi ez dugun onarpen publikoa ekarriko lukeelako. Estigmarik ez dagoen arren, jarduna klandestinitatean egiten da, hala bilatzen dugu bai guk bai bezeroek. Klandestinitatea ezinbestekoa da mutilon kasuan. Bezero asko eta asko hetero ezkonduak dira eta horiek inoiz ez lukete faktura bat sinatuko (…) Horretan trans-en antza dugu: gure bezero gehienak eskuin kontserbadoreko gizonak dira”.

Bestalde, saunan, diskoteka berezietan edo interneteko iragarkien bidez jartzen dira harremanetan txaperoa eta bezeroa, Paralelek dioenez. “Baina kalean ez dago prostituzio maskulinorik, beraz ez du prostituzio femeninoak duen ikusgarritasunik eta ez du haien errepresioa jasaten. Gurea festarekin nahasten da asko, beste testuinguru bat da”.

Sandra, Janet, Verónika eta Paula

Joan den ekainean, lau prostituta elkarrizketatu zituen Arbide Azak. Besteak beste, estigmaz galdetu zien. “Beti sentitu naiz ahaldundua eta prostituta aritzeak nire autoestimua sendotu du. Nire buruaz oso seguru nago. Baina aldi berean, puta izatearen estigma bizi izan dut urte luzez”, dio Paulak. “Hori da prostituzioaren okerrena: estigma”, gaineratzen du Sandrak.

Emakumeen salerosketaz galdetuta, hala dio Sandrak: “Prostituta guztiak salerosketaren biktima garela esateak libreki ari garenon jarduna ikusezin bihurtzea dakar eta akats handia da, benetako biktimak antzeman eta lagundu nahi badira”.

“Ea libreki lan egin dudan? –Paulak– Gizarte honek ematen dizun askatasunean. Inork ez du aske lan egiten testuinguru kapitalista honetan. Bizi garen lan, kultur eta gizarte testuinguru honetan, ia inori ez zaio gustatzen egiten duen lana. Nik ez nuen nire burua derrigortuta sentitu, bizimodu lasaia eramateko nuen irteera izan zen”.

“Pertsona batek zenbat eta eskubide aitortu gutxiago izan –gaineratzen du Paulak, batez ere etorkinak buruan–, orduan eta errazagoa da hura esplotatzea. Zenbat eta ahulagoak izan, orduan eta errazagoa izango da salerosketaren biktimak izatea. Nik ikusi dudanagatik, klubetan ematen da salerosketa handiena, emakumeak itxita dituztelako”.

Sexuaren industria

“Sexuaren industriari aurre egitea da gure helburua, esplotazioa amaitzeko –dio Verok–. Industria pornografikoaz ari naiz, lokalez, burdelez, putetxeez… Beste pertsona batek eskaintzen dituen sexu zerbitzuekin enpresario bat aberasteko sortu den edozein egituraz. Deuseztatu behar dugun patriarkatuaren ondarea da sexuaren industria”.

Prostituten eskubideez ere mintzo dira elkarrizketatuak. “Lehenengo gauza da ikusezin dena ikusgarri bihurtzea. Existitzen garela eta langile kolektibo bat garela aitortzea, politikoki ez-zuzena irudituko zaien arren errealitatea delako hemen gaudela: jardutea erabaki dugun emakumeak gara, arrazoiak arrazoi. Arautzeko modu logiko bakarra da langileak aintzat hartzea, bitartekaririk gabe”, uste du Janetek.

“Prostituzioa lanbide bat dela aitortu behar dute legeek eta ondorioz lan eta gizarte eskubideak arautu behar dira, gainerako langileekin egiten den moduan”, dio Sandrak.

 

Ostiak bakarrik batzuentzat

Iñaki Petxarroman

Mezuak utzi dituzte Azkonaren erakusketan

Mezuak utzi dituzte Azkonaren erakusketan. IDOIA ZABALETA / ARP

Abel Azkona artistaren aurka salaketa jarri du Espainiako Abokatu Kristauen Elkarteak, «profanazioagatik». Artistak pederastia hitza ostia sakratuekin idatzi izanak «sinestun kristauen sentikortasuna» mintzen duela uste dute. Estimatzekoa litzateke sentsibilitate bera azaldu bazuten aurreko asteburuan Espainiako eta Nafarroako hainbat elizatan Francisco Franco diktadore faxista omentzeko egindako mezen harira, esate baterako, «terrorismoaren gorazarreagatik» salaketak jarriz. Edota hainbat apaizek haurren kontra egindako sexu erasoen aurka orain bezain tinko eta sentikor aritu baziren. Baina, noski, ezin da denean egon.

Iruñeko Udalari ere ez zaio gustatu artistaren lana, eta iraintzat har daitekeen zati hori erretiratzeko eskatu dio. Abokatu kristauena baino jarrera ulergaitzagoa da udalarena, zer alderdik sostengatzen duten kontuan hartuta.

Izan ere, bitxia da arte sorkuntzari eta adierazpen askatasunari zer modu ezberdinez erreparatzen dion oraindik ere Francoren kume den gizarte honek. Oso ongi ulertzen du Frantziako edo Danimarkako aldizkariek Mahoma profetarekin txisteak egitea, baina erasoa —edo iraina— iruditzen zaio Kristoren gorputza adierazten duten ostiekin performanceak egitea. Garbi dago: diktadorea hil eta 40 urtera, ostiak batzuentzat bakarrik dira oraindik.

Erreakzionarioak

Anjel Erro

Azkenaldian bi aldiz gertatu zait. Berez desegoki edo neurri batean kritikagarriak iruditu zaizkidan bi konturen aurrean isilik egotea erabaki dut, jendearen erantzun gehiegizkoak harri eta zur utzi ondoren (erreakzioak berak itxi du, niri dagokidanez, eztabaida, arrazoia beste aldera makurraraziz). Espazioagatik, haietako azkena baino ez dut aipatuko.

Abel Azconaren obra batek piztu duen haserreak askoz gainditzen du erlijioa laidotzearen muga. Irain kitatze kolektiboko mezak katedralean, aitagure kaletarrak, denuntziak hirunaka. Logikoa iruditzen zait jende asko mintzea. Nork bere erlijioa à la carte aukeratzen duen arren, katoliko batek transubstantziazioan sinetsi behar du eta, beraz, olata horretan bere jainkoa dagoela. Ni katolikoa izatera, akaso pentsa nezake pederastia salatzea ere kontu sakratua dela eta olatak hor ongi erabiliak direla, azken finean, Jesu Kristok esana baitu: «ene anaie xipien hautarik bati egin draukazuen bezenbatean niri egin drautazue». Baina Jesu Kristori (ume batengan transubstantziatuari) zakila erakutsi, ukiarazi edo are ipurditxoan sartu diotenean, zenbat katoliko gutxi kaleetara eman den.

Azconaren artelana eskasa iruditu zitzaidan hasieran. Orain beharrezkoa ere bai.

Abel Azkonaren erakusketak irekita jarraituko du Iruñean urtarrilera arte

Udalarekin ados jarri da Azkona, eta ‘Amen’ lana ez dute kenduko. Protestak ugaritu egin dira

Kristauak errezoan atzo Iruñeko Serapio Esparza plazan, Desenterrados erakusketaren kanpoan

Kristauak errezoan atzo Iruñeko Serapio Esparza plazan, Desenterrados erakusketaren kanpoan. IDOIA ZABALETA/ARP

Alde eta kontra. Babesa eta salaketa. Bi muturretako erreakzioak sortzen jarraitzen du Abel Azkonaren lanak Iruñean. Serapio Esparza plazako aretoan duenDesenterrados erakusketako lanetako bat da eztabaidaren iturria. Ostia sagaratuekin Pederastia hitza idatzita daramaAmen izeneko lanak, eta tirabira bizia piztu du kalean eta sare sozialetan. Baina udalak eta artistak erakusketa irekita mantentzea erabaki zuten atzo arratsaldean.

Askorentzat, iraingarria da Azkonaren lana. Beste askorentzat, adierazpen eta arte askatasuna. Atzo arratsaldean Serapio Esparza plazan eta erakusketan bertan ehunka kristau elkartu zen, errezatu eta Azkonaren lana gaitzesteko. Herenegun, Gazteluko plazan egin zuten bilkura 200 sinestun inguruk.

Erakunde eta norbanako ugarik eskatu diote Azkonari eta Iruñeko Udalari performancea erakusketatik erretiratzeko, «herritar askoren sinismenen aurka» egiten duela iritzita. Udalak ere egin zion eskaera artistari, erakusketako hainbat edukik «herritarren parte baten arbuioa» eragin dutela ikusita. Atzo, baina, ados jarri ziren udala eta artista, eta erakusketa irekita egongo da urtarrilaren 17ra arte. Halaber, antza astelehenean erakusketatik «desagertu» ziren ostia sagaratuak berriz ez ipintzea ere adostu dute.

Iritziak iritzi, bere lanaren inguruan sortutako polemikak «grazia» egin dio artista iruindarrari. «Arte garaikideak beti eragin behar du erantzun bat, erreakzio bat; baina kasu honetan gertatzen ari dena bitxia da; deigarria egiten ari zait», esan du Nafar Telebistan egindako adierazpenetan. Azkonak dio «prozesu artistikoaren barruan» dagoela gertatzen ari dena. «Horrela ulertu behar da. Helburua ez zen horrelako egoerarik sortzea».

1936ko gerran fusilatutakoak eta haien familiak omentzeko maiatzean Iruñean egin zuen Enterrados performancearen bigarren zatia da erakusketa. Hura zen «obra nagusia», eta oraingo erakusketan ikus daitekeena «orduko zein beste performance batzuetako hondarrekin egindako lanak dira». Iruindarrak 242 ostia sagaratu erabili zituen, Iruñeko erakusketan ikus daitekeen argazkia egiteko. «Zehazki, Nafarroan, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Elizaren aurka jarri ziren salaketa kopurua».

Erakusketak sortu duen aferaren harira, egindakoarekin pozik agertu da Azkona, eta izan ditzakeen ondorioak bere gain hartzeko prest. Hiru salaketa jaso ditu, baina ez da beldur: «Abokatuarekin hitz egin dut, eta esan dit lasai egoteko. Baina sei hilabeterako kartzelara joan behar badut, harro joango naiz, egin behar nuena egin dudalako».

Erreakzio soka luzea

Azkonaren lanak eta haren hitzek erreakzio soka luzea eragiten jarraitzen dute erakusketa ireki eta sei egunera. Atzo, kasurako, dozenaka lagun elkartu zen erakusketan. Amen lanaren aurrean jarrita, errezoan aritu ziren herritar asko. Sare sozialetan ere nabarmena da sortu den iskanbila.

Iruindarrarentzat, ordea, lanaren atzean «adierazpen askatasuna» dago: «Jendea zentzua galtzen ari da honekin guztiarekin». Azaldu duenez, «erakusketan badago Amen baino lan garrantzitsuagorik, eta pena da jendea lan bakarrean zentratzea». Azkonak gogoratu du fusilatuak direlaDesenterrados erakusketaren ardatz nagusia.