Archive for date: August 29th, 2014

19 urteko mutil baten aita bakarra da, baina gurasotasunari bikotekiderik gabe ekiteko erabakia ez zaio zama, muga edo sakrifizio bihurtu. Sarritan esaten du aitatasuna esperientzia «polita» dela.

Amets heldu berritan, eskolatik ateratzean bere zain nengoela, emakume bat hurbildu zitzaidan: ‘Esan didate gure ikasgelan badagoela maritxu bat, umea adoptatu duena, eta ni begira eta begira nabil, baina ez dakit nor izan daitekeen’. Erantzun nion parez pare zuela, eta sentitzen nuela, soinekoa eta abanikoa etxean utziak nituela. Oraindik gorritzen da ikusten nauenean». Pasadizoa barrez kontatzen du Andoni Etxebarria Mendiburuk (Errenteria, Gipuzkoa, 1965), baina halako erasoez betea du aitatasunari buruzko kontakizuna. Dioenez, denboraren poderioz ohartu da familia «oso desberdina» osatu duela: guraso bakarra da, gizonezkoa, homosexuala, eta adoptatutako seme bat du. Aitatasun eredua sortu egin behar izan du, orotariko iruzkinez inguratuta, baina zaintzaz gozatuz.

Polita hitza erabiltzen baitu semearen hazkuntzarekin lotutako esperientzia laburtzeko. «Poliki-poliki eta egunero-egunero» ikasi du guraso izaten. «Ez da erraza, baina oso polita da: egun txarrak eta gogorrak ditu, baina konpentsatzen du, guztiz, gauza on askoz gehiago dituelako». Gaztetan ohitu zen umeez inguratuta egotera, familia handi bateko iloba zaharrenetakoa izaki. «Asko gozatzen nuen senide txikien hazkuntzaren lekuko izaten: ibiltzen eta hitz egiten ikastea, jolastea…». Hartara, gazte jakin zuen aita izango zela: «Ondo pentsatutako eta sentitutako nahi bat zen, baina ez zen ezinbestekoa».

Duela hamabi urte gauzatu zuen desioa, adoptatuz: Ukrainatik ekarri zuen Amets, 7 urterekin. «Haur txikiagoa ekartzeko aukera izan nuen, baina nahastu egin zen auzia. Guraso gehienek umetxoak hobesten dituzte; haur koskorrak ez ditu inork nahi. Baina haurra ikusten duzun unean, zure semea denean, dena berdin zaizu». Guztira bi urte iraun zuen adopzio prozesuak; orduan antzeman zuen berez konplexua zen bide hari oztopo asko erantsiko zizkiola bikotekiderik gabeko gizona izateak. «Homosexualitatea ez zuten baloratu; beti diot horren inguruan ez nuela egia osoa esan, baina gezurrik ere ez: ez nuen zuzenean aipatu, baina uste dut argi geratu zela. Segur aski, traba izan zen gizona izatea; bakarra nintzen, prozesuan zeuden gainerakoak bikote heterosexualak ziren». Adoptatzeko egokitasuna lortze aldera, eskakizun gehiago eragin zizkion baldintza hark: garai hartan, guraso bakarrek psikiatraren txostena aurkeztu behar zuten.

Ukrainako bizipenak ere ez ziren samurrak izan: «Umezurtzen etxeak egoera latzean zeuden: ez zuten urik, ezta argirik ere; haur pila bat zeuzkaten, oso emakume helduen zaintzapean, janari gutxirekin». Ondorioz, oso ahul heldu zen Amets Euskal Herrira: hamabi kilo besterik ez zuen pisatzen. «3 urteko haur baten tamaina. Hezurrak baino ez zituen». Abiapuntua zaila izan arren, azkar egokitu zen: «Oso ondo hartu zuen pisua, eta bi hilabetean euskara ikasi zuen».

Erabakietan, bakarrik

Orduan hasi ziren aita-seme harremana garatzen. «Oso mutil erraza izan da Amets. Heldu zenean, txukuna zen, adibidez, bere ohea egiten, arropa jasotzen… Eguneroko lantxo horietan asko lagundu zuen. Oso gauza gutxi edukitzera ohituta zegoen; beraz, dena asko zaintzen zuen». Halere, atzera begira, zorrotza izan dela aitortu du: «Oso txikitatik adierazi diot biak bakarrik ginela, eta gauzak azkar ikasi behar zituela». Kontzienteki ebatzi zuen Etxebarriak aitatasunari bikotekiderik gabe ekitea, eta erabakia ez da zama izan, oso gutxitan sentitu izan baitu bakardadea. Zalantza uneetan soilik: «Batzuetan ez dakizu nola jokatu, edo ondo ari zaren. Batzuetan, eguna amaitzean, zerbait nola egin hausnartzeko norbait alboan edukitzea, bai, faltan izan dut».

Izan ere, erabaki konplexuak hartu behar dituzte guraso guztiek, baina adoptatutako haurrekin lotutakoek berariazko buruhausteak ekar ditzakete. Adibidez: jatorrizko hizkuntza ikasi behar dute? «Donostian bazegoen errusiera ikasteko aukera, baina uko egin nion. Zalantza asko izan nituen, baina ume batzuen prozesuak ikusita, pozten naiz hartutako erabakiaz: zentzua gal dezake inoiz erabiliko ez duen hizkuntza bat irakasteak. Izan ere, gure seme-alabak errusiarrak, ukrainarrak edo txinatarrak al dira? Bizi osoan mantendu behar dute haiena ez den kultura bat?». Izena ere euskalduna jarri zion semeari: «Jatorrizkoa ahoskatzea oso zaila zen; ni ez nintzen gai, eta Euskal Herrian gutxik asmatuko zuten. Zentzugabea zen mantentzea». Umeak ez zion aldaketari eragozpenik jarri, eta aitari ez zaio erabakia damutu: «Egunerokoa lasaiago pasatzen duzu».

Erabakiak hartzean ez ezik, zaintzari aurre egitean ere eragin handia izan du aita bakarra izateak. Amets heldu zenean, gainera, laguntzeko sarerik ez zuen Etxebarriak gertuko familian: gurasoak hilda zeuzkan, eta anaia, espetxean. Egunerokoa ondo antolatzeko aukera izan zuen, ordea, lantokian haurraren ikastetxeko ordutegi bera lortu baitzuen. Hala, Etxebarriak berak eramaten eta jasotzen zuen. «Denerako zu bakarrik zaude, gauza onetarako zein txarretarako. Nekagarria da, arduratsua, eta zure bizitza bihurtzen da aita izatea».

Hala ere, ez du muga edo sakrifiziotzat hartu: «Asko lagundu zidan semeak 7 urte edukitzeak. Gainera, nik banekien hazkuntza prozesua laburra izango zela, eta gozatu nahi nuen. Ez nuen bizitza propioaren beharrik sentitu: lau urte pasatu zirenean konturatu nintzen denbora horretan ez nuela parranda bat ere egin, baina ez nuen faltarik sumatu. Horrek dena erraztu zuen».

Gizartearen begietara, ordea, rara avis dira aita bakarrak. Gurasotasunaren eta bikotearen arteko loturak guztiz errotuta jarraitzen du iruditegian; areago, gurasotasunaren eta bikote heterosexualaren artekoak. Etxebarriak onartu du askotan galdetu izan diotela non dagoen umearen ama, eta semeari ere behin baino gehiagotan esan diotela ogitarteko goxoa prestatu diola amak: «Jendeak ez du inondik inora pentsatzen guraso bakarra izan naitekeenik; bururatzen zaie alarguna izatea, edo banandua, edo bestelako egoera berezi batekoa, baina inoiz ez aita bakarra».

Ondorioz, eredu propioak sortu behar izan ditu; aitatasun eredua bai, baina gizontasun eredua ere bai. Amei eta aitei ezarritako genero rolen bereizketa urtu egiten baita guraso bakarren kasuan: denetarik egin behar izaten dute. «Baina bitxia da: Ametsek lagunekin aita-amei buruz hitz egiten duenean, ez nau inoiz kokatu aitaren lekuan, amaren rola betetzen omen dudalako. Gizon diferentea naizela esaten dit». Harreman estua dute aita-semeek, konfiantzazkoa. Haurrek amekin izan ohi dutena, Etxebarriaren arabera: «Horrek zer pentsatua eman beharko lieke aitei».

Homofobiaren itzala

Hain justu, gizonek, beste aitek, izan dute Etxebarriaren egitekoa auzitan jartzeko joera handiagoa. Ispilu efektua dagoela uste du: «Haiek ez dute lan hori egiten, eta euren emazteek konparazioen bidez ikusarazten diete». Baina, batik bat, aita bakarra izateak nahasmena eragiten die guraso heterosexualei, genero rolak oso barneratuta dauzkatenei bereziki: «Ez dakite non kokatu nire figura. Parkera ni joaten naiz, eta futbolera ere ni joaten naiz. Orduan, ni nora gonbidatu behar naute, parkeko bazkarietara ala futboleko afarietara? Emakumeekin ala gizonekin egotera?».

Aurreiritzi eta iruzkin homofoboak ere jasan ditu, baina semearengan izandako eragina eraman du okerren: telebista saio batean Etxebarria aita homosexual gisara agertu ondotik, eskola jazarpena pairatu zuen haurrak, eta ikastetxez aldatu behar izan zuen. «Adoptatua izatea baino arazo handiagoa izan zen aita homosexuala edukitzea. Nire minik handiena da semeak ez zuela ezeren errurik, baina hark ordaindu zuela». Homosexualitatearen eta aitatasun arduratsuaren gaineko onarpena azalekoa dela antzeman zuen orduan. «Egoerak engainatzen zaitu: inguruak goraipatzen eta eroso sentiarazten zaitu, baina horren azpian ez dago benetan halako sentimendurik».

Ez du orokortu: ez du uste mundu guztia halakoa denik, baina direnak oso krudel mintzatu izan zaizkio. «Lagun batek behin galdetu zidan: ‘Zuk zer duzu mutiko honi eskaintzeko?’. Bada, arazoak arazo, nik uste dut Amets zoriontsua dela: mutil alaia da, sentibera. Beti pentsatu dut nire semea oso maitatua izan dela; berak ondo daki maitasuna jasotzen eta ematen».

Seme-alaben zaintzari buruzko hausnarketak eta jardunak plazaratuko ditu asteon BERRIAk. Zenbait gurasotasun eredu bilduko ditu, testigantza sorta batean: bikote gay, lesbiana zein heterosexualak, guraso bakarrak…

Martin eta Oier anaia bikiek urtea bete zuten arte, igogailurik gabeko eraikin bateko bosgarren solairuan bizi izan ziren. «Etxetik ateratzea odisea bat zen. Hasieran zapi batean bildu eta bularrera lotzen nituen, baina hazi ahala gero eta astunagoak ziren, eta arriskutsua bilakatu zen hala ibiltzea. Orduan hasi nintzen zaintza sarea sendotzen». Bikotekiderik gabe ama izatea erabaki zuen Elena Garciak (Bilbo, 1971), eta sarri sentitu izan du bere bi eskuak eta bi hankak ez zirela nahikoak semeak zaintzeko. Halere, oso gutxitan egon da bakarrik: «Ama bakarra zarenean, laguntzeko prest agertzen zaizu jendea. Bikotekidea duten ama askok ez dute halako eskaintzarik jasotzen».

Garciak dio ez duela inoiz ama izateko senik sentitu, baina bazuela esperientzia bizitzeko grina: «Jakin nahi nuen zer sentitzen den pertsona bat hazita. Bizitzan beti saiatu izan naiz ahalik eta gauza gehien egiten, eta hori ere bizi nahi nuen». Ama izatea erabaki zuenean, bazuen bikotekidea, baina bakarrik ekin zion amatasunari. Erabaki kontzientea izan zen; inguruko guraso heterosexualei begira hartua: «Nire lagun emakumezkoak ikusten nituen euren mutilei azaltzen umeekin zer egin behar zuten, eta nik hura ezin nuen jasan; betiko patroia zen, modernoagoa, gizonek gauza batzuk egiten zituztelako, baina emakumeek gogorarazita eta antolatuta. Eta umeak zaintzeko bai, baina 40 urteko gizon baten ama izateko prest ez nengoen. Agian ez nuen egitasmo hura partekatzeko pertsona egokirik aurkitu, baina ez nuen ezta planteatu ere egin».

Naturaltasunez hartu zuen ama bakarra izateko erabakia, baina azkar heldu zitzaion lehen oztopoa: haurdun geratzeko, osasun sare publikora jo zuen, eta ernalkuntza lagundua bikote heterosexualen eskubidea baino ez zela erantzun zioten. «Andra aldizkarian irakurria nuen lesbianek ere bazutela eskubide hori, eta leihatilara itzuli nintzen artikulu moztuarekin. Lesbianek ahal bazuten, nik ere bai; ez zidaten galdetuko norekin oheratzen nintzen». Sei hilabeteko itxaro aldi baten ostean hasi zuen tratamendua. Prozesuaz oroitzapen onak ditu: «Une batzuk gogorrak dira, baina adiskideekin joaten nintzen medikuarenera, eta oso ondo pasatzen genuen. Ez nuelako presiorik: niretzat ama izatea ez zen ezinbestekoa; ez banuen lortzen, ez zen porrota izango. Baina oso giro grisa zegoen, oro har: tentsio handia ikusi nuen bikote heterosexualetan».

Bikiak izan zituen. Zaintza lanak ingurukoekin partekatzea pentsatua zuen aurretik ere, baina bi haur etortzeak ez zion beste aukerarik utzi. Izan ere, umeak jaio osteko lehenbiziko asteetan, etxetik ateratzeko ere laguntza eskatu behar zuen. «Eraikinean bertan neuzkan lagunak. Halere, ia egun osoa igaro behar nuen etxetik kanpo, eskaileretan gora eta behera ibili behar ez izateko, zeren gerta zitekeen norbaiti deitzea eta etxean ez egotea, edo beste zerbaitetan ibiltzea. Sekulako autonomia eman zidan igogailua zuen etxe batera mugitzeak».

Tentsioa eta nekea

Edonola ere, dena zen konplexuagoa bi haurrekin, «tentsio handikoa». Loa: «Titia ematearen ondorioz, lehen hilabeteetan gehienez hiru ordu laurden egiten nuen lo jarraian. Fisikoki zaila zen». Erosketak egitea: «Auzoko dendari guztien lagun bihurtu nintzen, etxean zerbait ahaztuz gero dendetan uzten nituelako umeak». Eguneroko erritmoarekin jarraitzea: «Ama izan aurretik, egunari zukua ateratzen nion: esnatzen nintzenetik lo hartzen nuen arte mila gauza egiten nituen. Bi ume etortzea izan zen frenatzeko modu bakarra».

Umeak hazi ahala, baina, haien beharrak eta jarduerak ere aldatu egin dira. 6 urte dituzte gaur egun Oierrek eta Martinek; bi izatea lagungarri da maiz: «Ez dute ia telebistarik ikusten; ez dute behar entretenituta egoteko: elkarrekin jolasten dira. Nik haiekin dudan harremana ere desberdina da: orain haiekin negoziatu behar da, haserretu egiten dira, erritmoa gehiago markatzen dute, baina, aldi berean, konplizitate handiagoa dugu hirurok».

Sei urteotan, amatasuna lanarekin uztartzea ere zaila izan da. Bilboko metroko gidaria da Garcia. Enplegu finkoa lortu zuenean hasi zen amatasuna planifikatzen, ekonomikoki prestatzen: «Egonkortasuna lortu nahi nuen, esperientzia hau ahalik eta tentsio gutxienarekin igarotzeko». Haurrak jaio ostean, dirua aurreztuta zeukanez, urtebeteko baimena hartu zuen. «Bestela, ez nuen umerik izango, ezinezkoa delako txandakako lana edukita ume txikien beharrei erantzuteko antolatzea. Lan merkatu kapitalistaren oso mende dago gizartea, eta ez bakarrik soldatengatik: haurren zaintza ere horren inguruan dago egituratua». Lantokira itzuli zenean, mahai gainean jarri zuen lana eta familia bateratzeko neurrien beharra: «Mugatuak dira, baina niretzat soldata baino askoz garrantzitsuagoak ziren».

Baina Elena Garciak ez ditu bakarrik hazi bi semeak: une oro zaintza sare zabala izan du alboan. Logistika arazoei zein nekeari aurre egiteko eraiki zuen sarea, «familia, hautatutako familia». Gurasoak ere sartu zituen sarearen barruan, baina une zehatzetarako bakarrik: «Beti egon dira hor, baina politikoki onartezina iruditzen zitzaidan pisu guztia haien gainean jartzea, areago euren gurasoak ere zaindu zituztela kontuan hartuta. Ikusten nuen disfrutatzeko garaia heldua zitzaiela».

Beraz, lagunek osatu zuten Garciaren sendi berria: Bizkaiko Emakumeen Asanbladakoak batzuk, auzoko beste batzuk, bikotekideak eta bikotekide ohiak… «Taula bat egin genuen, goizeko, arratsaldeko eta gaueko ordutegiekin, bakoitzaren prestasuna adierazteko. Eta, halere, zaila da kudeatzea une bakoitzean nor egongo den haurrekin, eskolaz kanpoko jardueretarako zer eraman behar duten, nork egingo duen afaria, noiz jarriko dudan garbigailua… Eguneko minutu guztiak aprobetxatu behar dira».

Ez da kontraesanik eta hausnarketarik gabeko bidea izan, ordea. Zailtasunak izan ditu, adibidez, espazioak partekatzeko: «Kosta egin zitzaidan une oro beste norbaitekin egotera ohitzea, etxera heldu eta haurrak zaindu zituenarekin hitz egin behar izatea. Oparia da gaur egun umeekin bakarrik egon ahal izatea». Zaintzaileekin zorretan dagoela ere sentitu izan du: «Azkenean, barneratu nuen pertsonen arteko mendekotasun hori existitzen dela, eta existitu behar duela, eta eraiki dugun kooperazio eredu hau ona dela. Baina hasieran iruditzen zitzaidan ez nintzela nor lagun bati esateko umeei azukrerik ez emateko, mesede bat egiten ari zitzaidalako».

Kontraesanak feminismoan

Esparru politikoan, militantzian ere sentitu izan ditu kontraesan horiek. Feminismoak «askeago» egin duen arren, kritiko mintzo da mugimenduak amatasunaren «aurka» hartu duen ildoarekin: «Ama izateko derrigorrezkotasunaren kontra, ama ez izatea erabaki dugu, eta bestaldean kokatu dugu gure posizioa. Ni oso estututa sentitu nintzen hor, nire erabakia auzitan balego bezala: bazirudien ahalik eta azkarren itzuli behar nuela ama izan aurretik nintzen pertsona izatera. Horrek ez ninduen askeago egin».

Hezkuntza prozesuan ere adi ibiltzera bultzatu du feminismoak. Areago, bi mutil heztean: «Beldur puntu batekin begiratzen diot etorkizunari, nolako gizonak izango diren pentsatzen dudanean. Espero dut gu egiten ari garen lana eraginkorra izatea bestelako gizon moldeak eraikitzeko, baina sistema hau uste baino sotilagoa da, kamuflatuta dago, eta jendarteak une batean suntsi dezake lan hori».

Txantxetan dio Garciak bikien ama bakarra izatea zoratzeko modukoa dela: «Bi dira baten kontra: etengabeko matxinada». Baina serio mintzatzean ere ez du amatasuna idealizatu: «Ez naiz ausartzen baieztatzera bizitzan egin dudan onena denik. Une batzuk ederrak dira, baina zaila ere bada, neketsua. ‘Gaur ezin dut’ esateko aukerarik ez dizu ematen». Halere, berriro haurdun geratzeko aukera aztertu zuen orain bi urte: «Adinak bota ninduen atzera. Umeekin jolastu egin behar da, eta 40 urterekin gorputzak ez du energia bera». Baina, errepikatzekotan, ez luke erabakia bakarrik hartuko: «Orain badakit zer den ni ama izatea, niretzat ez ezik, nire inguruarentzat ere bai. Sareari galdetu behar nioke: haiek ere gauzak alboratu dituzte niri laguntzeko; bidezkoa da».